تفسیر آیات قرآن کریم- سوره هود – آیه 37 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَاصْنَعِ الْفُلْکَ بأَعْیُنِنَا وَوَحْیِنَا وَلاَ تُخَاطِبْنِی فِی الَّذینَ ظَلَمُواْ إِنَّهُم مُّغْرَقُونَ

و زیر نظر ما و (بر طبق) وحی ما کشتی را بساز و درباره کسانی که ستم کردند با من سخن مگوی به یقین آنان غرق شدنی هستند».

 

1ـ خداوند ، در پی باخبر ساختن نوح از ایمان نیاوردن قومش ، او را به ساختن کشتی فرمان داد.

 

أُوحی إلی نوح أنه لن یؤمن من قومک ... واصنع الفلک

 

2ـ نوح(ع) پیش از مأموریتش برای ساختن کشتی ، به چگونگی (اندازه ، شکل و ...) آن آگاه بود.

 

واصنع الفلک

ظاهر این است که «ال» در «الفلک» عهد ذهنی است و اشاره به سفینه ای خاص دارد که نوح(ع) به آن آشنایی داشت. براین اساس خداوند، پیش از فرمان به ساختن کشتی، طرح و دورنمایی از آن را به او نشان داده بود. گفته شده که آن حضرت کشتی مورد نظر را در رؤیا دیده بود.

 

3ـ نوح(ع) ، در ساخت کشتی مؤید به مراقبت و محافظت همه جانبه خداوند بود.

 

واصنع الفلک بأعیننا

«عین» به معنای چشم و در آیه شریفه کنایه از مراقبت و محافظت می باشد. جمع آوردن آن (أعین) برای مبالغه و رساندن کمال مراقبت است و «بأعیننا» حال برای فاعل «اصنع» می باشد. بنابراین «اصنع الفلک بأعیننا»; یعنی، آن کشتی را بساز در حالی که قرین محافظت و مراقبت کامل ما (خداوند) هستی.

 

4ـ نوح(ع) ، در ساخت کشتی با دریافت وحی ، از تعالیم و راهنماییهای خداوند بهره می برد.

 

واصنع الفلک بأعیننا و وحینا

 

5ـ کشتی سازی، دارای سابقه طولانی در تاریخ بشر

 

واصنع الفلک بأعیننا و وحینا

 

6ـ کشتی نوح ، دارای ویژگیهایی خاص و برخوردار از صنعتی شگرف و بی سابقه

 

واصنع الفلک بأعیننا و وحینا

تصریح به اینکه برنامه ساخت کشتی نوح از ناحیه خداوند بود و انجام امور آن ، تحت نظارت همه جانبه او انجام گرفت ، گویای برداشت فوق است.

 

7ـ جریان مشیت الهی ، از طریق اسباب و علل طبیعی

 

واصنع الفلک بأعیننا و وحینا

روشن است که خداوند بدون سببی همانند کشتی نیز توانا بر نجات نوح و همراهانش بود. بنابراین فرمان او مبنی بر ساخت کشتی، اشاره به دو نکته دارد: یکی اینکه خداوند امور جهان را معمولاً از طریق اسباب و علل اداره می کند و دوم آنکه درسی باشد برای مؤمنان که برای پیشبرد اهداف ایمانی خویش، اسباب و علل را به کار گیرند و همواره منتظر امور غیبی نباشند.

 

8ـ نجات نوح(ع) و مؤمنان به او ، در گرو ساخت کشتی بود.

 

واصنع الفلک ... إنهم مغرقون

 

9ـ غرق شدن و هلاکت کفرپیشگان قوم نوح ، سرنوشتی حتمی برای آنان

 

إنهم مغرقون

تأکید جمله «إنهم مغرقون» با حرف إنّ، حکایت از قطعی بودن نزول عذاب و هلاکت کفرپیشگان قوم نوح دارد.

 

10ـ خداوند ، فرجام کفرپیشگان قوم نوح (غرق شدن در طوفان آب) را برای او بیان کرد.

 

إنهم مغرقون

 

11ـ خداوند ، نوح(ع) را از شفاعت درباره کفرپیشگان و درخواست رهایی آنان از عذاب ، برحذر داشت.

 

و لاتخـطبنی فی الذین ظلموا إنهم مغرقون

مراد از «لاتخاطبنی ...» (درباره ستمگران با من سخن مگو) به دلیل جمله بعد (زیرا غرق شدن برای آنان حتمی است) درخواست برطرف شدن عذاب و نجات از طوفان آب است.

 

12ـ دعا و شفاعت ، حتی از ناحیه پیامبران ، در قضاهای حتمی خداوند بی تأثیر است.

 

و لاتخـطبنی فی الذین ظلموا إنهم مغرقون

 

13ـ پرستش غیر خدا، انکار رسالت پیامبران و مخالفت با پیامهای آنان ظلم است.

 

و لاتخـطبنی فی الذین ظلموا

مقصود از «الذین ظلموا» همان مشرکان و منکران رسالت نوح هستند.

 

14ـ کفرپیشگان و ستمگران ، در خطر گرفتار شدن به عذابهای دنیوی اند.

 

و لاتخـطبنی فی الذین ظلموا إنهم مغرقون

 

15ـ «عن المفضل بن عمر قال: قلت (لأبی عبدالله(ع)): جعلت فداک فی کم عمل نوح سفینته حتی فرغ منها؟ قال: فی دورین؟ قلت: و کم الدورین؟ قال: ثمانین سنة ...;(1)

 

مفضل بن عمر گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: فدایت شوم! نوح در چه مدتی کشتی خود را ساخت تا از آن فارغ شد؟ فرمود: در دو دور، گفتم: دو دور چقدر است؟ فرمود: هشتادسال ...».

اعداد:

عدد هشتاد 15

انبیا:

ظلم تکذیب انبیا 13; ظلم مخالفت با انبیا 13

خدا:

اوامر خدا 1; تأییدات خدا 3; تعالیم خدا 4، 10; حتمیت قضای خدا 12; سنتهای خدا 7; مجاری مشیت خدا 7; نواهی خدا 11

دعا:

دعا و قضای خدا 12; شرایط تأثیر دعا 12

روایت: 15

شرک:

ظلم شرک عبادی 13

شفاعت:

شرایط تأثیر شفاعت 12; شفاعت و قضای خدا 12

صنعت:

تاریخ صنعت 5

ظالمان:

ظالمان و عذاب دنیوی 14

ظلم:

موارد ظلم 13

عبادت:

ظلم عبادت غیر خدا 13

عذاب:

اهل عذاب 14

عوامل طبیعی:

نقش عوامل طبیعی 7

قوم نوح:

حتمیت غرق قوم نوح 9; غرق قوم نوح 10; نهی از شفاعت قوم نوح 11

کافران:

کافران و عذاب دنیوی 14; نهی از شفاعت کافران 11

کشتی سازی:

تاریخ کشتی سازی 5

نظام علیت: 7

نوح(ع):

ابزار نجات پیروان نوح(ع) 8; ابزار نجات نوح(ع) 8; اهمیت کشتی نوح(ع) 8; تأیید نوح(ع) 3; علم نوح(ع) 2; قصه نوح(ع) 1، 2، 3، 9; کشتی سازی نوح(ع) 1، 3، 4; کشتی نوح(ع) 2; مدت کشتی سازی نوح(ع) 15; معلم نوح(ع) 4; نوح(ع) و کفر قوم نوح 1; نوح(ع) و نجات قوم نوح 11; نهی به نوح(ع) 11; وحی به نوح(ع) 4، 10; ویژگیهای کشتی نوح(ع) 6

 

پی نوشت ها :

 

1. کافی، ج 8، ص 280، ح 421; تفسیربرهان، ج 2، ص 217، ح 8.