تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نمل – آیه 8 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَلَمَّا جَاءهَا نُودیَ أَن بُورِکَ مَن فِی النَّارِ وَمَنْ حَوْلَهَا وَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ

پس وقتی که نزد آن آمد، ندا رسید که برکت داده شد هر که در آتش و هر که پیرامون آن است و منزّه است خدا صاحب اختیار جهانیان.

 

1 - ندای خداوند به موسی(ع) در پی رسیدن وی به آتش طور

فلمّا جاءها نودی

 

2 - تجلی خدا در آتش طور برای موسی(ع)

نودی أن بورک من فی النّار و من حولها

در این که مراد از «من فی النار» (آن که در آتش است) و «من حولها» (آن که پیرامون آتش است) چیست، میان مفسران اختلاف است. برخی گفته اند: مراد از «من فی النار» موسی است; زیرا وی چنان به آتش نزدیک گشته بود که گویا در میان آن است، و مراد از «من حولها» فرشتگانند. برخی عکس آن را گفته اند; یعنی، «من فی النار» فرشتگان و «من حولها» موسی است. دسته ای نیز بر آنند که مراد از «من فی النار» خداوند و «من حولها» موسی است; بدین معنا که: «مبارک است آن که در آتش تجلی کرده و آن که پیرامون آن است». برداشت یاد شده برپایه احتمال اخیر است .

 

3 - تبریک خداوند به موسی و فرشتگان حاضر در اطراف آتش طور

نودی أن بورک من فی النّار و من حولها

برداشت یاد شده بدان احتمال است که «بورک من فی النار» انشای تبریک باشد.

 

4 - قرار گرفتن موسی(ع) در احاطه آتش طور

نودی أن بورک من فی النّار

 

5 - خدای تعالی، منبع خیرات و برکات

أن بورک من فی النّار

 

6 - موسی(ع)، مظهر خیرات و برکات الهی در پرتو راه یافتن به بارگاه قرب

نودی أن بورک ... و من حولها

 

7 - مکالمه خدا با موسی در وادی طور

نودی أن بورک من فی النّار و من حولها

 

8 - بیان تسبیح و تنزیه خداوند، در نخستین مکالمه او با موسی

نودی ... و سبحـن اللّه ربّ العـلمین

 

9 - خدا، پروردگار همه جهانیان

و سبحـن اللّه ربّ العـلمین

جمع با «الف و لام» مفید عموم است. بنابراین «رب العالمین»; یعنی، پروردگار همه جهانیان.

 

10 - خدا، منزه از هر پیرایه و کاستی

و سبحـن اللّه ربّ العـلمین

 

11 - خدا، حقیقتی نامحدود، منزه از مکان و جا گرفتن در آتش و محدود شدن در آن

أن بورک من فی النّار ... و سبحـن اللّه ربّ العـلمین

مطرح شدن تسبیح الهی در پی تجلی خدا در آتش طور، بدان جهت است که کسی این نشانه را با پدیدآورنده نشانه، اشتباه نگیرد و خدای لامکان را محدود در مکان نپندارد.

 

12 - ربوبیت خدا بر نظام عظیم و پهناور هستی، گواه نامحدود و منزه بودن او از هرگونه نقص و کاستی

و سبحـن اللّه ربّ العـلمین

وصف «ربّ العالمین» مشعر به علیت است; یعنی، چون او پروردگار همه عوالم هستی است، از هر نقص و کاستی منزه و از قرار گرفتن در مکان و محدود شدن در آن مبرّا است.

 

13 - جهان آفرینش، متشکل از عالم های متعدد

و سبحـن اللّه ربّ العـلمین

«عالمین» جمع «عالم» است و «عالم» به مجموعه ای از پدیده ها و موجودات گفته می شود; مانند: عالم ملائکه، عالم سما، عالم دنیا، عالم آخرت و... بنابراین «عالمین»; یعنی، مجموعه عالم ها.

 

14 - ربوبیت خدا گسترده در سراسر عوالم هستی

و سبحـن اللّه ربّ العـلمین

«العالمین» جمع با الف و لام و مفید استغراق است. بنابراین «ربّ العالمین»; یعنی، پروردگار همه عالم ها.

 

15 - جهان هستی در حرکت به سوی کمال

و سبحـن اللّه ربّ العـلمین

«ربّ» به معنای تربیت کردن است و تربیت ایجاد حالتی در شیء پس از حالت قبلی است تا آن گاه که به حد کمال برسد. این معنا حکایت از حرکت تکاملی شیء مورد تربیت دارد. گفتنی است که واژه «ربّ» مشترک لفظی میان مصدر و وصف است و در آیه یاد شده معنای وصفی آن مراد است.

آفرینش

تعدد عوالم آفرینش 13; تکامل آفرینش 15; عوالم آفرینش 14; مدبّر آفرینش 9; مربّی آفرینش 9، 12، 14

اسماوصفات

صفات جلال 10، 11

برکت

منشأ برکت 5

تسبیح

تسبیح خدا 8

خدا

آثار ربوبیت خدا 12; اولین سخن خدا با موسی(ع) 8; برکات خدا 6; تبریک خدا 3; تجلی خدا بر موسی(ع) 2; تنزیه خدا 10، 11; خدا و مکان 11; خدا و نقص 10، 12; دلایل تنزیه خدا 12; ربوبیت خدا 9; گفتگوی خدا با موسی(ع) 7; نقش خدا 5; وسعت ربوبیت خدا 14

خیر

منشأ خیر 5

کوه طور

اطرافیان آتش کوه طور 3; نقش آتش کوه طور 2

ملائکه

تبریک به ملائکه 3

موسی(ع)

برکت موسی(ع) 6; تبریک به موسی(ع) 3; تقرب موسی(ع) 6; خیریت موسی(ع) 6; فضایل موسی(ع) 2، 3، 7; قصه موسی(ع) 1، 3، 4; موسی(ع) در کوه طور 7; موسی(ع) و آتش کوه طور 1، 4; ندا به موسی(ع) 1