تفسیر آیات قرآن کریم- سوره محمد(ص)- آیه20 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَیَقُولُ الَّذینَ آمَنُوا لَوْلَا نُزِّلَتْ سُورَةٌ فَإِذَا أُنزلَتْ سُورَةٌ مُّحْکَمَةٌ وَذُکِرَ فِیهَا الْقِتَالُ رَأَیْتَ الَّذینَ فِی قُلُوبهِم مَّرَضٌ یَنظُرُونَ إِلَیْکَ نَظَرَ الْمَغْشیِّ عَلَیْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَأَوْلَی لَهُمْ
و آنان که ایمان آورده اند می گویند: خوب بود قطعه ای از قرآن [درباره جهاد] نازل می شد، پس وقتی که قطعه ای محکم [از قرآن] نازل گردد و در آن از پیکار یاد شود، کسانی را که در دل هایشان مرضی هست می بینی به تو نگاه می کنند مانند نگاه کردن کسی که در بیهوشی مرگ قرار دارد پس [مرگ ]برای آنان سزاوارتر است.
1- مؤمنان عصر پیامبر(ص)، در اشتیاق نزول سوره ای که تعیین کننده تکلیف آنان در قبال دشمنان باشد.
و یقول الذین ءامنوا لولا نزّلت سورة
محتوای «فإذا أنزلت سورة محکمة و ذکر فیها القتال» قرینه ای است بر این که سوره مورد انتظار مؤمنان، در زمینه تعیین تکلیف آنان با کافران بوده است.
2- مؤمنان عصر نزول، همواره چشم انتظار رسیدن پیامی جدید، از جانب خداوند
و یقول الذین ءامنوا لولا نزّلت سورة
برداشت بالا بنابراین نکته است که «سورة»، نظر به سوره ای خاص با محتوایی ویژه نداشته باشد; بلکه در مجموع اشتیاق مؤمنان به نزول وحی را افاده کند.
3ـ «سوره» عنوانی آشنا، برای مؤمنان عصر نزول
لولا نزّلت سورة فإذا أنزلت سورة
از این که مؤمنان درخواست نزول «سوره»ای را داشتند; معلوم می شود که آنان بااین عنوان آشنا بوده اند و عنوان «سوره» در عصرهای پس از نزول جعل نشده است.
4- سوره های دربردارنده فرمان جهاد، سوره هایی محکم، قاطع و خالی از تشابه
فإذا أنزلت سورة محکمة و ذکر فیها القتال
برداشت بالا بنابراین نکته است که «ذکر فیها القتال» تفسیرکننده «محکمة» باشد; یعنی، سوره از آن جهت «محکم» نامیده می شود که در آن، حکم قاطع و روشن جهاد آمده باشد.
5- برخی از سوره های قرآن، روشن و توجیه ناپذیر (محکم) و برخی دیگر متشابه
فإذا أنزلت سورة محکمة
از احترازی بودن قید «محکمة»، مطلب بالا استفاده می شود.
6- نگرانی و ناخشنودی منافقان، از نزول آیات جهاد
و ذکر فیها القتال رأیت الذین فی قلوبهم مرض
7- ترس و هراس از جهاد در راه خدا، نشان بیماردلی انسان
و ذکر فیها القتال رأیت الذین فی قلوبهم مرض ینظرون إلیک نظرالمغشیّ علیه من الموت
8- نگاه بیماردلان به پیامبر(ص)، پس از نزول آیات جهاد، نگاهی وحشت زده و محتضرگونه
ینظرون إلیک نظر المغشیّ علیه من الموت
9- جهاد، به معنای مرگ و نابودی، در بینش منافقان و انسان های سست ایمان
و ذکر فیها القتال رأیت الذین فی قلوبهم مرض ینظرون إلیک نظرالمغشیّ علیه من الموت
تعبیر «المغشیّ علیه من الموت» و کاربرد این تشبیه، می تواند بر این اساس باشد که انسانِ سست ایمان با فرمان جهاد، مرگ خویش را به چشم می بیند; چنان که محتضر نیز چنین است; در حالی که جهاد زمینه شهادت است و نه نابودی.
10- آیات جهاد و تکالیف دشوار دین، زمینه ساز شناسایی منافقان و سست ایمان ها
فإذا أنزلت سورة محکمة و ذکر فیها القتال رأیت الذین فی قلوبهم مرض ینظرون إلیک نظر المغشیّ علیه من الموت
11- انسانِ منافق و سست ایمان، ناتوان از پنهان داشتن همیشگی تزلزل درونی خویش
ینظرون إلیک نظر المغشیّ علیه من الموت
از این که انسانِ بیماردل سست ایمان، از آیات جهاد به وحشت می افتد و این نگرانی در سیمایش ظاهر می شود، مطلب بالا به دست می آید.
12- مؤمنان راستین، آماده جهاد و پذیرای تکالیف دشوار دین
و یقول الذین ءامنوا لولا نزّلت سورة فإذا أنزلت سورة محکمة و ذکر فیها القتال رأیت الذین ... ینظرون إلیک نظر المغشیّ علیه من الموت
از این که خداوند، ترس از جهاد را، بیماردلی، معرفی کرده است، می توان نتیجه گرفت که مؤمنان راستین از جهاد بیم ندارند، بلکه از آن استقبال می کنند.
13- ناتوانی منافقان و افراد سست ایمان، از توجیه آیات جهاد، تنگ کننده عرصه حیات بر آنان *
فإذا أنزلت سورة محکمة و ... ینظرون إلیک نظر المغشیّ علیه من الموت
از ارتباط «سورة محکمة» با «ینظرون إلیک نظر المغشیّ علیه من الموت»، می توان استفاده کرد که انسان های سست ایمان یا منافق، در سایر تکالیف ـ که به گونه ای قابل توجیه است ـ با ترفندی، خویش را آسوده می کنند; اما در مورد جهاد چون آیاتش محکم، قاطع و توجیه ناپذیر است، خود را در بن بست دیده و شدیداً نگران می شوند.
14- منافقان و افراد سست ایمانِ بیزار از جهاد، مورد نفرین الهی و سزاوار مرگ
فأولی لهم
«أولی لهم» ممکن است در مقام انشا و نفرین باشد.
15- انسان گریزان از جهاد عزّت بخش، مبتلا به حیاتی مرگ بار و پرذلّت *
فأولی لهم
«فأولی لهم» ممکن است در مقام اخبار باشد; یعنی، فراریان از جهاد و شهادت ناگزیر از گرفتاری به حیات ذلت بار و مرگ آفرین اند.
16- آگاهی کامل خداوند از عکس العمل درونی انسان ها، در برابر فرمان جهاد و تکالیف دین *
و اللّه یعلم متقلّبکم و مثویـکم . و یقول الذین ءامنوا لولا نزّلت ... رأیت الذین فی قلوبهم مرض ینظرون
از ارتباط این آیه با جمله پایانی آیه قبل (و اللّه یعلم متقلّبکم و مثواکم)، مطلب بالا قابل برداشت است.
بیماردلان
ترس بیماردلان 8
ترس
آثار ترس از جهاد 7
تشبیهات قرآن
تشبیه به نگاه محتضر 8; تشبیه نگاه بیماردلان 8
تکلیف
آثار سختی تکلیف 10
جهاد
آثار نزول آیات جهاد 6; حقیقت جهاد 9; ذلت تارکان جهاد 15; عجز از توجیه آیات جهاد 13; نفرین بر تارکان جهاد 14; نقش آیات جهاد 10; ویژگیهای آیات جهاد 4
خدا
علم خدا به نیات 16; علم غیب خدا 16
دشمنان
روش برخورد با دشمنان 1
سست ایمانان
آثار عجز سست ایمانان 13; اضطراب سست ایمانان 11; بینش سست ایمانان 9; ذلت سست ایمانان 13; زمینه تشخیص سست ایمانان 10; عجز سست ایمانان 11; مشکلات زندگی سست ایمانان 13; نفرین بر سست ایمانان 14
سوره
سوره در صدر اسلام 3
قرآن
انتظار نزول قرآن 1، 2; تشبیهات قرآن 8; سوره های متشابه قرآن 5; سوره های محکم قرآن 4، 5
قلب
نشانه های بیماری قلب 7
مؤمنان
آمادگی نظامی مؤمنان 12; عمل به تکلیف مؤمنان 12; مسؤولیت پذیری مؤمنان 12
مسلمانان
انتظار مسلمانان صدراسلام 2; خواسته های مسلمانان صدراسلام 1
منافقان
آثار عجز منافقان 13; اضطراب منافقان 11; بینش منافقان 9; ذلت منافقان 13; زمینه تشخیص منافقان 10; عجز منافقان 11; عوامل ناخشنودی منافقان 6; عوامل نگرانی منافقان 6; مشکلات زندگی منافقان 13; نفرین بر منافقان 14
نفرین خدا
مشمولان نفرین خدا 14