تفسیر آیات قرآن کریم- سوره ق – آیه 38 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَلَقَدْ خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا فِی ستَّةِ أَیَّامٍ وَمَا مَسَّنَا مِن لُّغُوبٍ

و همانا آسمان ها و زمین و آنچه را در میان آنها است در شش روز آفریدیم و هیچ گونه خستگی به ما نرسید.

1 - آفرینش آسمان و زمین و موجودات هستی، بهوسیله خداوند در شش مرحله

و لقد خلقنا السمـوت و الأرض و ما بینهما فی ستّة أیّام

مراد از «یوم» در آیه شریفه، معنای متعارف آن (روز یا شبانه روز) نیست; بلکه مقصود شش دوره و مرحله است; زیرا روز به معنای متعارف آن پس از آفرینش آسمان ها و زمین تحقق یافته است.

2 - شکل گیری نظام جهان، دارای روندی تدریجی و طی دوره های متعدد

و لقد خلقنا ... فی ستّة أیّام

3 - آفرینش آسمان ها و زمین، نمودی از قدرت عظیم الهی

و لقد خلقنا السمـوت و الأرض

به قرینه آیات پیشین ـ که بیان کننده قدرت قاهره الهی بود ـ و نیز به قرینه ذیل آیه (و ما مسّنا من لغوب) طرح مسأله آفرینش آسمان و زمین برای نمایاندن قدرت الهی است.

4 - آفریدگار جهان، قادر بر نابود ساختن کافران و منکران معاد*

و کم أهلکنا ... و لقد خلقنا السمـوت و الأرض

بنابراین که تذکر به خالقیت خداوند، در ادامه آیات تهدیدی (کم أهلکنا قبلهم من قرن) باشد، برداشت بالا استفاده می شود.

5 - آفرینش جهان، با همه گستردگی و عظمت آن، فاقد کم ترین خستگی و رنج برای خداوند

و لقد خلقنا ... و ما مسّنا من لغوب

«لغوب» به معنای تعب و خستگی می باشد.

6 - خلقت آسمان ها و زمین بدون کم ترین زحمت و دشواری، نشان قدرت خداوند بر معاد

و لقد خلقنا ... و ما مسّنا من لغوب

با توجه به این که سیاق عمده آیات پیشین، در اثبات معاد بود; طرح خالقیت خدا و آسان بودن خلقت برای او، می تواند بیانگر امکان معاد و دشوار نبودن آن باشد.

7 - معاد و برپایی قیامت، چونان شکل گیری نخستین جهان روندی تدریجی خواهد داشت.*

و لقد خلقنا ... فی ستّة أیّام و ما مسّنا من لغوب

با توجه به ارتباط این آیه با آیات پیشین ـ که در ارتباط با معاد بود ـ مطرح کردن «ستّة أیّام» می تواند اشاره به این داشته باشد که اگر شکل گیری جهان، به تدریج صورت گرفته، معاد نیز از روند تدریجی و قانونمند برخوردار است.

8 - شکل گیری تدریجی جهان، دارای ملاک های حکیمانه و نه معلول خستگی و محدودیت قدرت خداوند*

و لقد خلقنا السمـوت و الأرض ... و ما مسّنا من لغوب

برداشت بالا بدان احتمال است که بیان «ما مسّنا من لغوب» ـ در پی «ستّة أیّام» ـ نظر به این جهت داشته باشد که اصولاً در آفرینش، رنج و خستگی برای خداوند مطرح نیست و اگر کار آفرینش را در شش مرحله صورت داده است، دلایل دیگری دارد و به سبب محدودیت قدرت او نیست.

آسمان

خلقت آسمان ها 3، 6; مراحل خلقت آسمان 1

آفرینش

خلقت آفرینش 5; خلقت تدریجی آفرینش 2، 7، 8; عظمت آفرینش 5; ویژگیهای خلقت آفرینش 2; هدفداری خلقت آفرینش 8

اسماوصفات

صفات جلال 5، 6

اعداد

عدد شش 1

خدا

خدا و خستگی 5، 8; خدا و رنج 5; خدا و سختی 6; نشانه های قدرت خدا 3، 6; وسعت قدرت خدا 4

زمین

خلقت زمین 3، 6; مراحل خلقت زمین 1

قیامت

برپایی تدریجی قیامت 7

کافران

هلاکت کافران 4

معاد

دلایل معاد 6; هلاکت مکذبان معاد 4

موجودات

مراحل خلقت موجودات 1