تفسیر آیات قرآن کریم – سوره قصص – آیه 56 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِنَّکَ لَا تَهْدی مَنْ أَحْبَبْتَ وَلَکِنَّ اللَّهَ یَهْدی مَن یَشَاء وَهُوَ أَعْلَمُ بالْمُهْتَدینَ

همانا تو نمی توانی هر که را علاقه به [هدایت ]او داری هدایت کنی [و به مقصد برسانی]، بلکه خدا هر که را بخواهد هدایت می کند و او به پذیرندگانِ هدایت آگاه تر است.

1 - هدایت بخشی و ایجاد ایمان در دل مردم، خارج از قلمرو توانایی پیامبر(ص) است.

إنّک لاتهدی من أحببت

«هدایة» هم به معنای نشان دادن راه به کار می رود و هم به معنای رساندن به مقصد. مراد از هدایت در این آیه، معنای دوم است; زیرا هدایت (به معنای نشان دادن راه) وظیفه هر پیامبر و از جمله رسول اکرم(ص) است و معنا ندارد که خداوند آن را از پیامبر(ص) نفی کند.

2 - پیامبر(ص)، دوستدار هدایت همه مردمان حتی دشمنان بهانه جوی خویش

إنّک لاتهدی من أحببت

با توجه به ارتباط این آیه با آیات پیشین استفاده می شود که پیامبر(ص) با این که از سوی دشمنان در فشار بود و حتی به جادوگری و دروغ گویی متهم شده بود; اما همچنان دوست داشت که حتی آنان نیز متنبه شده و هدایت یابند.

3 - هدایت، نعمتی خدادادی و خارج از حوزه قدرت غیر او

إنّک لاتهدی من أحببت و لـکنّ اللّه یهدی

4 - پذیرش هدایت و ایمان از سوی مردمان، در گرو مشیت خداوند است.

و لـکنّ اللّه یهدی من یشاء

5 - انسان ها دو دسته اند: هدایت پذیر و هدایت ناپذیر

و هو أعلم بالمهتدین

«مهتدی»; یعنی، کسی که قابل هدایت است. بنابراین «هوأعلم بالمهتدین»; یعنی، «هو أعلم بالقابلین للهدایة من الذین لایقبلون; او بهتر می داند چه کسانی قابل هدایتند و چه کسانی قابل هدایت نیستند».

6 - تنها زمینه داران هدایت، شایسته دریافت آن از سوی خداوند

و لـکنّ اللّه یهدی من یشاء و هو أعلم بالمهتدین

قید «هو أعلم بالمهتدین» بیانگر آن است که خداوند هدایت خویش را تنها به کسانی می دهد که قابلیت آن را داشته باشند.

7 - آگاهی کامل به هدایت پذیری انسان ها، از دسترس بشر دور است.

و هو أعلم بالمهتدین

تصریح خداوند به آگاه بودنش از افراد قابل هدایت، می تواند اشاره باشد به این که دیگران ـ حتی پیامبر(ص) که دوست دار هدایت همه انسان ها است ـ قادر به دست یافتن به این آگاهی نیستند.

8 - علم و آگاهی خدا به انسان های قابل هدایت و انسان های غیرقابل هدایت

و هو أعلم بالمهتدین

انسان

محدوده علم انسان 7

خدا

آثار مشیت خدا 4; علم غیب خدا 8

محمد(ص)

رأفت محمد(ص) 2; محدوده قدرت محمد(ص) 1; هدایتگری محمد(ص) 2

مهتدین 6

تشخیص مهتدین 6 7

نعمت

نعمت هدایت 3

هدایت

زمینه هدایت 6; منشأ هدایت 1، 3، 4

هدایت پذیران 5

تشخیص هدایت پذیران 5 8

هدایت ناپذیران 5

تشخیص هدایت ناپذیران 5 8