تفسیر آیات قرآن کریم- سوره فصلت – آیه 11 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

ثُمَّ اسْتَوَی إِلَی السَّمَاء وَهِیَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ اِئْتِیَا طَوْعًا أَوْ کَرْهًا قَالَتَا أَتَیْنَا طَائِعِینَ

سپس به سوی آسمان در حالی که دود بود توجه کرد، پس به آن و به زمین [با فرمان تکوین ]گفت: با رغبت یا کراهت بیایید (شکل بگیرید) [با زبان حال ]گفتند: فرمان پذیر آمدیم (شکل گرفتیم).

1 - خداوند، پس از آفرینش زمین به سامان دادن آسمان پرداخت.

ثمّ استوی إلی السماء

«إستواء» (مصدر «إستوی») آن گاه که با «إلی» متعدی شود، به معنای آهنگ کردن است. «ثمّ» (در «ثمّ استوی») می تواند برای ترتیب خارجی و یا ترتیب ذکری باشد. برداشت بالا بر اساس احتمال اول است.

2 - آسمان، پیش از سامان یافتن و شکل گیری به صورت توده هایی از دود بود.

ثمّ استوی إلی السماء و هی دخان

3 - خداوند، به آسمان و زمین فرمان داد تا ـ خواه یا ناخواه ـ در مسیر تعیین شده به حرکت در آیند و فرمان ببرند.

فقال لها و للأرض ائتیا طوعًا أو کرهًا

«طوع» به معنای رغبت و میل و «کره» به معنای بی میلی و عدم رغبت است.

4 - آسمان و زمین فرمانبر اراده الهی، از سر میل و رغبت

قالتا أتینا طائعین

5 - زمین و آسمان (جهان هستی)، دارای نوعی شعور، اراده و نطق

قالتا أتینا طائعین

از واژه «قالتا» استفاده می شود که آسمان و زمین دارای نوعی نطق اند; چنان که ازجمله «أتینا طائعین» فهمیده می شود که آن دو، از نوعی اراده و خواست نیز برخورداراند و از مجموع اراده و نطق نوعی شعور و ادراک استفاده می شود.

6 - خضوع و کرنش نظام تکوین و قوانین هستی، در برابر اراده و فرمان خداوند

فقال لها ... ائتیا ... قالتا أتینا طائعین

بنابر این که گفت وگوی یاد شده در این آیه بیان حال و کنایه از تسلیم محض شدن آسمان ها و زمین و قوانین حاکم بر عالم در برابر اراده خدا باشد، مطلب بالا استفاده می شود.

7 - شکل گیری نظام آسمان ها و زمین، براساس جاذبه ها و قوانین طبیعت *

قالتا أتینا طائعین

برداشت یاد شده بدان احتمال است که «طوعاً» اشاره به حرکت طبیعی و «کرهاً» حکایت از حرکت قسری داشته باشد و آیه بیانگر حاکمیت حرکت طبیعی حلقه های تکوین در نظام آسمان ها و زمین باشد.

آسمان:

ابداع آسمان 2; اراده آسمان 5; انقیاد آسمان 3، 4; تدبیر آسمان 1; خلقت آسمان 7; شعور آسمان 5; عنصر خلقت آسمان 2; گردش آسمان 3; نطق آسمان 5

آفرینش:

انقیاد آفرینش 6; خضوع آفرینش 6; قانونمندی آفرینش 7

خدا:

افعال خدا 1; اوامر خدا 3; حاکمیت اراده خدا 4، 6; حاکمیت اوامر خدا 6; خالقیت خدا 1

خلقت:

خلقت از دود 2

زمین:

اراده زمین 5; انقیاد زمین 3، 4; خلقت زمین 1، 7; شعور زمین 5; گردش زمین 3; نطق زمین 5

نیروی جاذبه: 7