تفسیر آیات قرآن کریم – سوره فرقان – آیه 70– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُوْلَئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا

مگر کسانی که توبه کنند و ایمان آورند و کار شایسته انجام دهند که خدا بدی های آنان را به خوبی هاتبدیل می کند و خدا آمرزنده و صاحب رحمت است.

 

1 ـ کسانی که مرتکب گناه شرک، آدم کشی و زنا شده اند، در صورتی که به توبه، ایمان و عمل صالح روی آورند، از عذاب و کیفر دوچندان و خوار کننده آن گناهان در امان خواهند بود.

 

و من یفعل ذلک ... یضـعف له العذاب ... إلاّ من تاب و ءامن و عمل عملاًصـلحًا

جمله «إلاّ من تاب...» استثنا از عموم مستفاد از «من» در «من یفعل...» است.

 

2 ـ توبه، ایمان و عمل صالح، موجب مصونیت انسان گناه کار از عذاب و کیفر الهی است.

 

یضـعف له العذاب ... إلاّ من تاب و ءامن و عمل عملاًصـلحًا

 

3 ـ ایمان و عمل صالح، مظهر توبه راستین و شرط پذیرش آن از سوی خدا

 

إلاّ من تاب و ءامن و عمل عملاًصـلحًا

ذکر ایمان و عمل صالح پس از توبه، می تواند گویای این حقیقت باشد که خداوند توبه را ـ که به معنای بازگشت از گناه است ـ در دفع عذاب کافی ندانسته است; بلکه ایمان و عمل صالح را از شرایط پذیرش توبه و مظهر آن دانسته است.

 

4 ـ کسانی که مرتکب گناه شرک، آدم کشی و زنا شده اند، در صورتی که به توبه، ایمان و عمل صالح روی آورند، خداوند کردار بد آنان را از نامه عملشان محو کرده و به جای آنها کردار نیک قرار می دهد.

 

و من یفعل ذلک ... یضـعف له العذاب ... إلاّ من تاب ... فأُولـئک یبدّل اللّه سیّئاتهم حسنـت

در این که مقصود از تبدیل «سیئات» به «حسنات» چیست؟ میان مفسران دو دیدگاه عمده وجود دارد: 1ـ تبدیل خود اعمال بد به اعمال نیک; به گونه ای که در پرونده اعمال مؤمنان به جای «سیئه»، «حسنه» نوشته شود. 2- تبدیل آثار و پیامدهای «سیئات» ـ که عقاب است ـ به آثار و پیامدهای «حسنات» ـ که ثواب است ـ . گفتنی است برداشت فوق مبتنی بر دیدگاه نخست است.

 

5 ـ کسانی که مرتکب گناه شرک، آدم کشی و زنا شده اند، در صورتی که به توبه، ایمان و عمل صالح روی آورند، خداوند آثار بدی های آنان (عقاب) را محو و به جای آنها، آثار خوبی ها (ثواب) قرار می دهد.

 

و من یفعل ذلک ... یضـعف له العذاب ... إلاّ من تاب ... فأُولـئک یبدّل اللّه سیّئاتهم حسنـت

 

6 ـ توبه، ایمان و عمل صالح، موجب محو شدن گناهان و آثار آنها (عقاب) و جایگزین شدن نیکی ها و آثار آنها (ثواب) به جای آن گناهان

 

إلاّ من تاب و ءامن و عمل عملاًصـلحًا فأُولـئک یبدّل اللّه سیّئاتهم حسنـت

 

7 ـ توبه، ایمان و عمل صالح، موجب غفران رحمت و فضل خداوند است.

 

إلاّ من تاب و ءامن و عمل عملاًصـلحًا فأُولـئک یبدّل اللّه سیّئاتهم حسنـت و کان اللّه غفورًا رحیمًا

تبدیل «حسنات» افرادی که دارای سه خصوصیت توبه، ایمان و عمل صالح باشند، حاکی از تفضل و رحمت خدا به چنین افرادی است و نیز گویای این حقیقت است که آنچه موجب این تفضل و رحمت شده است، سه خصوصیت یاد شده می باشد.

 

8 ـ عمل صالح، مظهر ایمان راستین است.

 

و ءامن و عمل عملاًصـلحًا

 

9 ـ خداوند، غفور (آمرزنده) و رحیم (مهربان) است.

 

و کان اللّه غفورًا رحیمًا

 

10 ـ تبدیل بدی های مردم توبه کار، مؤمن و نیکوکار به خوبی ها و جایگزین کردن ثواب به جای عقاب آنان، برخاسته از غفران و مهربانی خداوند

 

إلاّ من تاب ... فأُولـئک یبدّل اللّه سیّئاتهم حسنـت و کان اللّه غفورًا رحیمًا

یادآوری دو صفت غفران و رحمت خداوند، پس از وعده تبدیل بدی های مؤمنان به خوبی ها، می تواند گویای حقیقت یاد شده باشد.

اسماوصفات

رحیم 9; غفور 9

ایمان

آثار ایمان 1، 2، 4، 5، 6، 7; اهمیت ایمان 3; نشانه های ایمان راستین 8

توّابین

منشأ تبدیل گناه توّابین 10

توبه

آثار توبه 1، 2، 4، 5، 6، 7; شرایط قبولی توبه 3; نشانه های توبه 3

خدا

آثار آمرزشهای خدا 10; آثار رحمت خدا 10; زمینه فضل خدا 7

رحمت

زمینه رحمت 7

زناکار

توبه زناکار 1، 4، 5

سیئه

تبدیل سیئه به حسنه 4، 6، 10

عذاب

عذاب ذلت بار 1; عذاب مضاعف 1; عوامل مصونیت از عذاب 1، 2

عمل صالح

آثار عمل صالح 1، 2، 4، 5، 6، 7; اهمیت عمل صالح 3، 8

قاتل

توبه قاتل 1، 4 ، 5

کیفر

تبدیل کیفر به پاداش 5، 6; عوامل مصونیت از کیفر 2

گناه

عوامل محو گناه 6

مشرکان

توبه مشرکان 1، 4، 5

نامه عمل 4