تفسیر آیات قرآن کریم – سوره عنکبوت – آیه 57 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

کُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَیْنَا تُرْجَعُونَ

هر نفسی چشنده مرگ خواهد بود سپس تنها به سوی ما بازگردانده می شوید.

1 - مرگ، سرنوشت حتمی همه است.

کلّ نفس ذائقة الموت

2 - هجرت از دارالکفر، برای حفظ ارزش های دینی، حتی اگر منجر به مرگ شود، امری لازم است.

إنّ أرضی وسعة ... کلّ نفس ذائقة الموت

برداشت بالا، بنابراین احتمال است که آیه «کلّ نفس ذائقة الموت» در صدد جواب از پرسشی مقدر باشد و آن، چنین است :« آیا اگر هجرت در پی دارنده مرگ هم باشد باز هجرت لازم است؟ و خداوند، پاسخ می دهد: «مرگ سرنوشت حتمی است و از آن، گریزی نیست و هجرت را، نباید به خاطر آن ترک کرد.».

3 - خداوند، مبدأ و مرجع انسان ها است.

ثمّ إلینا ترجعون

4 - بازگشت انسان ها به خداوند، قهری و حتمی است.

ثمّ إلینا ترجعون

5 - مرگ، پایان هستی و زندگانی انسان ها نیست.

کلّ نفس ذائقة الموت ثمّ إلینا ترجعون

6 - وعده خداوند، به مؤمنان مهاجری که درصدد حفظ ارزش های دین خود بودند، مبنی بر برخوردار کردنشان از پاداش

إنّ أرضی وسعة ... کلّ نفس ذائقة الموت ثمّ إلینا ترجعون

برداشت بالا، بنابراین است که «ثم إلینا ترجعون» کنایه از اعطای پاداش به مؤمنان و مؤاخذه کافران باشد. در این آیه، به قرینه مقام، پاداش دهی، به مؤمنان مهاجر است.

7 - بازگشت به خدا، بلافاصله پس از مرگ نیست، بلکه پس از گذشت مدتی طولانی خواهد بود.

کلّ نفس ذائقة الموت ثمّ إلینا ترجعون

«ثمّ» حرف عطف تراخی دلالت بر نکته بالا می کند.

انسان

فرجام انسان 1، 3، 4; مبدأ انسان 3

بازگشت به خدا

حتمیت بازگشت به خدا 4; وقت بازگشت به خدا 7

جهان بینی

جهان بینی توحیدی 3

خدا

وعده های خدا 6

دین

محافظت از ارزشهای دینی 2، 6

مؤمنان

پاداش مؤمنان مهاجر 6

مرگ

حتمیت مرگ 1، 5; عمومیت مرگ 1

هجرت

هجرت از دارالکفر 2