تفسیر آیات قرآن کریم – سوره زمر – آیه 69 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بنُورِ رَبِّهَا وَوُضِعَ الْکِتَابُ وَجِیءَ بالنَّبیِّینَ وَالشُّهَدَاء وَقُضِیَ بَیْنَهُم بالْحَقِّ وَهُمْ لَا یُظْلَمُونَ

و زمین به نور خداوندگارش روشن می گردد و کتاب [اعمال] را می نهند و پیامبران و شاهدان را می آورند و میانشان به حق قضاوت می شود در حالی که بر آنان ستم نمی رود.

 

1 - سراسر زمین در عرصه قیامت به نور الهی روشن خواهد شد.

و أشرقت الأرض بنور ربّها

«إشراق» (مصدر «أشرقت») به معنای اضائه (روشن شدن) است.

 

2 - زمین، در قیامت عرصه روشن شدن حقایق الهی

و أشرقت الأرض بنور ربّها

برخی از مفسران بر این عقیده اند که چون خاصیت نور، روشن کردن هر چیز ناپیدا است. بنابراین مقصود از روشن شدن زمین به نور پروردگار، روشن شدن حقایق در عرصه قیامت است و اضافه نور به خداوند اضافه تشریفی و از باب تعظیم می باشد.

 

3 - تابش نور عدل و قسط الهی بر اهل زمین در قیامت

و أشرقت الأرض بنور ربّها

بسیاری از مفسران گفته اند: مقصود از نور در این آیه، به قرینه جمله های بعدی ـ که درباره نامه اعمال و داوری به حق خداوند سخن گفته است ـ نور عدل و قسط الهی است; چنان که در فرهنگ عرب، به پادشاهی که عادل باشد گفته می شود (أشرقت الأفاق بعدلک و أضائت الدنیا بقسطک).

 

4 - روشن شدن زمین و حقایق مربوط به اهل آن در قیامت، جلوه ربوبیت الهی است.

و أشرقت الأرض بنور ربّها

 

5 - نامه اعمال همه بندگان در قیامت، عرضه خواهد شد.

و وضع الکتـب

«وضع» به معنای نهادن است و در این جا کنایه از عرضه شدن می باشد. «کتاب» در آیه شریفه به معنای نامه اعمال است.

 

6 - تمامی اعمال بندگان ثبت و درج شده و در قیامت به صورت نوشته ای ظاهر خواهد شد.

و وضع الکتـب

 

7 - حضور پیامبران در قیامت برای گواهی دادن بر اعمال بندگان، هنگام عرضه اعمالشان

و جایء بالنبیّین

مقصود از آوردن پیامبران در قیامت هنگام عرضه نامه اعمال بندگان ـ به قرینه آیه «فکیف إذا جئنا من کلّ اُمّة بشهید و جئنابک علی هـؤلاء شهیداً (نساء(4)، 41) گواهی دادن آنان است.

 

8 - روح پیامبران، حاضر و ناظر بر تمامی رفتار بندگان در دنیا است.

و جایء بالنبیّین

برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که لازمه گواهی دادن بر اعمال، نظارت و حضور در صحنه عمل است.

 

9 - احضار شاهدانی چند در عرصه قیامت برای گواهی دادن بر اعمال بندگان، هنگام عرضه نامه اعمالشان

و الشهداء

«شهدا» جمع «شاهد» (گواه) است.

 

10 - تمامی رفتار و کردار انسان ها در دنیا، تحت نظارت گروهی شاهد و گواه قرار دارد.

و الشهداء

برداشت یاد شده به خاطر این مطلب است که لازمه گواهی شاهدان در قیامت، نظارت و حضور آنان در صحنه های اعمال بندگان در دنیا می باشد.

 

11 - داوری میان مردم در قیامت، بر پایه حق خواهد بود.

و قضی بینهم بالحقّ

 

12 - داوری میان مردم در قیامت، عادلانه بوده و به کسی ستم نخواهد شد.

و هم لایظلمون

 

13 - تمامی رفتار و کردار آدمی در دنیا، باید برپایه حق و مطابق با عدل باشد.

و قضی بینهم بالحقّ و هم لایظلمون

تذکر خداوند به این که داوری میان مردم در قیامت، بر پایه حق و عادلانه خواهد بود، در واقع توصیه ای است به بندگان که رفتار خود را مطابق عدل و برپایه حق بنا نهند; زیرا در قیامت رفتار آنان بر همین اساس سنجیده و جزا داده خواهد شد.

 

14 - داوری خداوند میان بندگان در قیامت، بر پایه مستندات پرونده اعمال، گواهی پیامبران و گواهانی چند خواهد بود.

و وضع الکتـب و جایء بالنبیّین و الشهداء و قضی بینهم بالحقّ و هم لایظلمون

 

15 - داوری بر اساس مستندات پرونده و گواهی شاهدان، قضاوتی عادلانه و به حق خواهد بود.

و وضع الکتـب و جایء بالنبیّین و الشهداء و قضی بینهم بالحقّ و هم لایظلمون

انبیا:

انبیا در قیامت 7; سعه وجودی انبیا 8; علم انبیا 8; گواهی اخروی انبیا 7، 14; نظارت انبیا 8; نقش انبیا 7

انسان:

انسان ها در قیامت 3، 9; عمل انسان ها 10

حق:

اهمیت حق 13

خدا:

آثار نور خدا 1; عدالت خدا 3; ملاک قضاوت خدا 14; نشانه های ربوبیت خدا 4; نور خدا 3

زمین:

زمین در قیامت 1، 2، 4; منشأ روشنایی زمین 1، 4

عدالت:

اهمیت عدالت 13

عمل:

ثبت عمل 6; گواهان عمل 7، 9، 10; ملاک ارزیابی عمل 13; ناظران عمل 8، 10

قضاوت:

عدالت در قضاوت اخروی 12; قضاوت به حق 11، 15; گواهی در قضاوت 15; ملاک قضاوت 15

قیامت:

ظهور حقایق در قیامت 2، 4، 6; قضاوت در قیامت 14; گواهان در قیامت 7، 14; ملاک قضاوت در قیامت 11، 12; ویژگیهای قیامت 1، 3، 4، 5، 6، 11، 12

نامه عمل:

ارائه نامه عمل 5، 6، 7، 9; نامه عمل در قیامت 5، 6، 9، 14