تفسیر آیات قرآن کریم – سوره حج – آیه8- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَمِنَ النَّاس مَن یُجَادلُ فِی اللَّهِ بغَیْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًی وَلَا کِتَابٍ مُّنِیرٍ

و بعضی از مردمند که بی هیچ علمی یا هدایتی یا کتابی روشنگر، درباره خدا مجادله می کنند،

1 - نکوهش گروهی از مشرکان عصر بعثت از سوی خدا، به خاطر بحث و جدل جاهلانه آنان در باره او

و من الناس من یجـدل فی اللّه بغیر علم

2 - مجادله خصمانه برخی از مشرکان عصر بعثت، علیه اندیشه توحید و یکتاپرستی

و من الناس من یجـدل فی اللّه بغیر علم

«جدال و مجادلة» (مصدر «یجادل») به معنای برخورد خصمانه با یک رأی و اعتقاد است. قید «فی اللّه» می رساند که اندیشه توحید ربوبی ـ که از سوی پیامبر(ص) تبلیغ می شد ـ خشم گروهی از اهل شرک را برانگیخته بود و آنان برای جلوگیری از نفوذ آن در افکار و اندیشه های مردم، با آن به مبارزه برخاستند و در ردّ و انکار آن به بحث و جدل خصمانه روی آوردند.

3 - جدل و پافشاری بر عقاید باطل و فاقد مبانی علمی، امری است نکوهیده در پیشگاه خداوند.

و من الناس من یجـدل فی اللّه بغیر علم

4 - بحث و جدل، آن گاه که متکی بر پایه های دانش و برهان باشد، جایز و بلامانع است.

و من الناس من یجـدل فی اللّه بغیر علم

قید «بغیر علم» می رساند که اگر جدل و پافشاری روی یک عقیده و ابطال آرا و عقاید دیگران، برپایه علم و استدلال استوار باشد، جایز است.

5 - شرک، اندیشه ای جاهلانه و غیر قابل دفاع است.

و من الناس من یجـدل فی اللّه بغیر علم

در این جا سخن درباره مشرکانی است که به منظور دفاع از اندیشه خود پیرامون توحید و یگانگی خدا به بحث و جدل پرداختند و از سوی خدا مورد نکوهش قرار گرفتند.

6 - معارف متکی بر برهان های عقلی، الهامات ربانی و کتاب های آسمانی، تنها معارف شایسته اعتقاد و ارزشمند در بینش قرآنی

و من الناس من یجـدل فی اللّه بغیر علم و لا هدًی و لا کتـب منیر

در آیه یاد شده معرفت های قابل اعتماد و شایسته دفاع معارفی است که از یکی از سه راه ذیل به دست بیاید: «علم» «هدایت» و «کتاب». به نظر می رسد که مراد از «علم» معرفت هایی است که از راه براهین عقلی و مقصود از «هدایت» دریافت هایی است که از طریق رؤیت قلبی و الهامات درونی و منظور از «کتاب منیر» حقایقی است که به وسیله شنیدن از رسولان الهی و مراجعه به کتاب های آسمانی به دست می آید.

7 - عقل و دل، دو ابزار کارآمد در وجود انسان برای دستیابی به معارف درست در باره خدا و صفات و افعال او

یجـدل فی اللّه بغیر علم و لا هدًی

8 - کتاب های آسمانی، روشنگر حقایق و آموزنده معرفت های درست است.

من یجـدل فی اللّه بغیر علم و لا هدًی و لا کتـب منیر

توحید

مجادله درباره توحید 2

خدا

سرزنشهای خدا 1، 3; مجادله درباره خدا 1

خداشناسی

خداشناسی عقلی 7; خداشناسی فطری 7

شرک

بی منطقی شرک 5

شناخت

ابزار شناخت 7

عقل

نقش عقل 7

عقیده

الهام در عقیده 6; برهان در عقیده 6; سرزنش اصرار بر عقیده باطل 3; مبانی عقیده 6

قلب

نقش قلب 7

کتب آسمانی

تعالیم کتب آسمانی 8; روشنگری کتب آسمانی 8; کتب آسمانی و عقیده 6

مجادله

برهان در مجادله 4; شرایط جواز مجادله 4

مشرکان

دشمنی مشرکان صدراسلام 2; سرزنش مشرکان صدراسلام 1; مجادله مشرکان صدراسلام 1، 2