تفسیر آیات قرآن کریم – سوره انبیاء – آیه 11 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشنی رفسنجانی
وَکَمْ قَصَمْنَا مِن قَرْیَةٍ کَانَتْ ظَالِمَةً وَأَنشَأْنَا بَعْدَهَا قَوْمًا آخَرِینَ
و چه بسیار قریه هایی را که [مردم آنها ]ستمکار بودند در هم شکستیم و پس از آنان مردمی دیگر پدید آوردیم.
1- خداوند، بسیاری از شهرها و آبادی ها را به خاطر ستم مردمانشان به شدت در هم شکست و نابود کرد.
و کم قصمنا من قریة کانت ظالمة
«قَصْم» (مصدر «قصمنا») به معنای شکستن شدید شیء است، به گونه ای که به اجزا و قطعات پراکنده تبدیل شود (لسان العرب). مقصود از آن در این آیه، نابودی و هلاکت است.
2- ظلم و ستم، عامل انحطاط و انهدام کامل جوامع و تمدن ها است.
و کم قصمنا من قریة کانت ظالمة
توصیف «قریة» (مردم شهرها) به «ظالمة» (ستمکار) بیانگر نقش ظلم در نابودی و انهدام است.
3- تهدید شدن جوامع ستمگر و مشرکان، به هلاکت و نابودی از سوی خداوند
و کم قصمنا من قریة کانت ظالمة
4- مخالفت و مبارزه با قرآن و پیامبراسلام(ص)، مصداق آشکار ظلم و ستم است.
لقد أنزلنا إلیکم... و کم قصمنا من قریة کانت ظالمة
خداوند، پس از بیان نزول قرآن و فراخواندن مردم به تعقل در آن و نیز طرح نابودی بسیاری از اقوام گذشته به خاطر ظلمشان، مخالفان اسلام و قرآن را به عذاب و نابودی تهدید کرد و این می رساند که مخالفت با اسلام و قرآن، مصداق روشن ظلم و موجب نابودی است.
5- ظلم، اسراف است و جوامع ستمگر، مصداق بارز مسرفان تاریخ اند.
و أهلکنا المسرفین ... و کم قصمنا من قریة کانت ظالمة
خداوند در دو آیه قبل، دشمنان پیامبران را به مسرفان توصیف کرد (و أهلکنا المسرفین) و در این آیه بسیاری از اقوامی را که به خاطر دشمنی با دین الهی، نابود شده اند، به ظالمان توصیف فرمود. از ارتباط این دو آیه، می توان فهمید که ظالمان همان مسرفان اند.
6- افول و نابودی بسیاری از تمدن ها، معلول عملکرد مردم آن جوامع بوده است.
و کم قصمنا من قریة کانت ظالمة
کلمه «کَمْ» در «کم قصمنا» خبریه و به معنای «کثیر» است. توصیف قریه ها و امت ها به ظالم بودن، بیانگر سبب هلاکت و نابودی آنان است.
7- خداوند، پس از نابود کردن اقوام ستمگر، مردم دیگری را از نو پدیدآورد و جایگزین آنان ساخت.
و أنشأنا بعدها قومًا ءاخرین
«إنشاء» (مصدر «أنشأنا») به معنای ایجاد و پدید آوردن شیء جان دار و تربیت آن است (مفردات راغب).
8- تغییرات و دگرگونی های جوامع و تمدن ها، تحت مشیت و اراده الهی است.
و کم قصمنا ... و أنشأنا بعدها قومًا ءاخرین
اسراف
موارد اسراف 5
اقوام
منشأ جایگزینی اقوام 7، 8
تمدنها
عوامل انقراض تمدنها 2، 6; منشأ انقراض تمدنها 8
جامعه
آسیب شناسی اجتماعی 2
خدا
آثار اراده خدا 8; آثار مشیت خدا 8; تهدیدهای خدا 3
شهرها
عوامل نابودی شهرها 1
ظالمان 5
تهدید ظالمان 3; هلاکت ظالمان 7
ظلم
آثار ظلم 1، 2، 5; موارد ظلم 4
عمل
آثار عمل 6
قرآن
دشمنی با قرآن 4; مبارزه با قرآن 4
محمد(ص)
دشمنی با محمد(ص) 4; مبارزه با محمد(ص) 4
مسرفان 5
مشرکان
تهدید مشرکان 3
هلاکت
تهدید به هلاکت 3