تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الفتح- آیه14 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَلِلَّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ یَغْفِرُ لِمَن یَشَاء وَیُعَذِّبُ مَن یَشَاء وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا

 

و فرمانروایی آسمان ها و زمین مختصّ خداوند است هر که را بخواهد می آمرزد و هر که را بخواهد عذاب می کند و خدا بسیار آمرزنده و رحیم است.

 

1 - خداوند، تنها مالک و فرمانروای آسمان ها و زمین

 

و للّه ملک السمـوت و الأرض

«ملک» به معنای پادشاهی و فرمانروایی و ملازم با مالکیت است.

 

2 - حاکمیت مطلق خداوند بر هستی، پشتوانه تحقق اراده او بر کیفر کافران

 

فإنّا أعتدنا للکـفرین سعیرًا . و للّه ملک السمـوت و الأرض

تذکر به حاکمیت مطلق خداوند بر هستی ـ در پی تهدید کافران به عذاب ـ بیانگر مطلب بالا است.

 

3 - مشیت خداوند، تعیین کننده سرنوشت نهایی انسان

 

یغفر لمن یشاء و یعذّب من یشاء

فاعل «یشاء» همان فاعل «یغفر» و «یعذّب» است و ضمیر فاعل به خداوند بازمی گردد.

 

4 - خواست و اراده خود انسان، تعیین کننده سرنوشت او است.

 

یغفر لمن یشاء و یعذّب من یشاء

ضمیر فاعلی مستتر در «یشاء» در یک احتمال به «من» بازمی گردد.

 

5 -اراده و مشیت خداوند، در غفران یا کیفر کافران بی هیچ گونه معارضی، تحقق می پذیرد.

 

و للّه ملک السمـوت و الأرض یغفر لمن یشاء و یعذّب من یشاء

از ارتباط «للّه ملک...» با «یغفر لمن...» استفاده می شود که مشیّت الهی معارض ندارد.

 

6 - خداوند، «غفور» (بسیار آمرزنده) و «رحیم» (مهربان) است.

 

و کان اللّه غفورًا رحیمًا

 

7 - غفران و بخشایش خداوند، امری اصیل و مقدم بر کیفر و عذاب او

 

یغفر لمن یشاء و یعذّب من یشاء و کان اللّه غفورًا رحیمًا

تقدم لفظی «یغفر» بر «یعذّب»، حکایت از تقدم معنوی و اصالت غفران دارد و ذیل آیه شریفه، این معنا را تقویت می کند.

 

8 - سنت اصیل و ازلی خداوند، غفران و رحمتی گسترده و فراگیر

 

و کان اللّه غفورًا رحیمًا

 

9 - بخشایش و رحمت، اساس و محور مشیت الهی است.

 

یغفر لمن یشاء و یعذّب من یشاء و کان اللّه غفورًا رحیمًا

خداوند، گر چه متعلق مشیت را هم غفران و هم مجازات دانسته; ولی در نهایت بر مغفرت و رحمت ازلی خود تأکید ورزیده است. البته این برداشت، منوط به این است که فاعل «یشاء» همان فاعل «یغفر» و «یعذّب» باشد و ضمیر فاعل به خداوند باز گردد.

 

10 - نوید خداوند به باز بودن راه توبه و بازگشت برای انسان ها، حتی کافران

 

فإنّا أعتدنا للکـفرین سعیرًا ... و کان اللّه غفورًا رحیمًا

بیان غفران و رحمت الهی ـ در پی تهدید شدن کافران به شعله های برافروخته ـ می رساند که خداوند، راه توبه را به آنان نشان داده و ایشان را به بازگشت تشویق کرده است.

 

11 - حاکمیت یگانه خداوند بر هستی، آمیخته با رحمت گسترده و ازلی او

 

و للّه ملک السمـوت و الأرض ... و کان اللّه غفورًا رحیمًا

از ارتباط صدر و ذیل آیه شریفه، مطلب بالا قابل برداشت است.

 

12 - غفران الهی، از رحمت گسترده او نشأت یافته است; نه نیاز و چشمداشت

 

و للّه ملک ... و کان اللّه غفورًا رحیمًا

برداشت یاد شده بنابر این نکته است که «رحیماً» صفت «غفوراً» باشد; یعنی، خدا بخشاینده ای است که از سر رحمت می بخشاید; ونه مانند آدمیان که اگر می بخشند، در مقابل چشمداشتی از خلق یا خالق دارند.

 

13 - نقش مهم آمیختگی خوف و رجا، در هدایت انسان ها

 

فإنّا أعتدنا للکـفرین سعیرًا ... یغفر لمن یشاء و یعذّب من یشاء و کان اللّه غفورًا رحیمًا

خداوند، با این که کافران را به شدت تهدید کرده است، در عین حال راه توبه را بر آنان گشوده و امید به نجات را در آنان زنده ساخته است.

آسمان

حاکم آسمان ها 1; مالک آسمان ها 1

آفرینش

حاکم آفرینش 2، 11

اراده

آثار اراده 4

اسماوصفات

رحیم 6; غفور 6

امیدواری

آثار امیدواری 13

انسان

اراده انسان 4; منشأ سرنوشت انسان 3

ترس

آثار ترس 13

توبه

زمینه توبه 10

جهان بینی

جهان بینی توحیدی 1

خدا

آثار مشیت خدا 3; آمرزشهای خدا 5; اختصاصات خدا 1; اهمیت آمرزش خدا 9; اهمیت رحمت خدا 9; بشارتهای خدا 10; تقدم آمرزشهای خدا 7; حاکمیت خدا 1; حتمیت اراده خدا 5; حتمیت مشیت خدا 5; خدا و نیاز 12; زمینه تحقق اراده خدا 2; سنتهای خدا 8; عذابهای خدا 7; کیفرهای خدا 5، 7; مالکیت خدا 1; مشیت خدا 9; منشأ آمرزش خدا 12; وسعت حاکمیت خدا 2; وسعت رحمت خدا 8، 11، 12; ویژگیهای حاکمیت خدا 11

زمین

حاکم زمین 1; مالک زمین 1

سرنوشت

عوامل مؤثر در سرنوشت 4

سنتهای خدا

سنت آمرزش 8

کافران

توبه کافران 10; کیفر کافران 2; منشأ آمرزش کافران 5; منشأ کیفر کافران 5

هدایت

زمینه هدایت 13