تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الزخرف- آیه36 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَمَن یَعْشُ عَن ذکْرِ الرَّحْمَنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ
و هر کس از یاد خدای رحمان اعراض کند، برای او شیطانی قرار می دهیم که همدم او خواهد بود.
1 - روی گردانان از یاد خدا، همواره تحت سلطه نیرویی شیطانی و اغواگراند.
و من یعش عن ذکر الرحمـن نقیّض له شیطـنًا
2 - همدمی با شیطان، کیفر الهی برای اعراض کنندگان از یاد او
و من یعش عن ذکر الرحمـن نقیّض له شیطـنًا
3 - یاد خداوند، ایمنی بخش انسان از سلطه شیطان و همدمی با او
و من یعش عن ذکر الرحمـن نقیّض له شیطـنًا فهو له قرین
4 - دلبستگی به تجملات زندگی دنیایی، عامل روی گردانی از یاد خدا است.
و إن کلّ ذلک لمّا متـع الحیوة الدنیا ... و من یعش عن ذکرالرحمـن
5 - تمامی موجودات هستی، حتی شیاطین، مسخر خدا و محکوم اراده اویند.
و من یعش عن ذکر الرحمـن نقیّض له شیطـنًا
از این که خداوند، تسلط شیطان را بر غافلان از یاد خودش، به خود نسبت داده (نقیّض)، مطلب بالا استفاده می شود.
6 - ایمان آورندگان به قرآن و پیام وحی، ایمن از سلطه شیاطین
و من یعش عن ذکر الرحمـن نقیّض له شیطـنًا
برداشت یاد شده بنابر این نکته است که مراد از «ذکر»، قرآن باشد. شاهد آن، آیات پیشین است که در مورد قرآن بود.
7 - قرآن، مظهر و نمود کامل رحمت الهی برای انسان ها است.
و من یعش عن ذکر الرحمـن
تعبیر «ذکر رحمان» برای قرآن اشاره به آن دارد که آن، از سرچشمه نامتناهی رحمت الهی، نازل شده و در اختیار بشر قرار گرفته است.
8 - گمراهی انسان و تسلط شیطان بر وی، نتیجه عملکرد تباه کننده خود او است.
و من یعش ... نقیّض له
9 - روی گردانان از یاد خدا و پیام وحی، هر یک گرفتار شیطان خاص خویش
و من یعش عن ذکر الرحمـن نقیّض له شیطـنًا فهو له قرین
تکرار «له» ممکن است اشاره به این جهت داشته باشد که هر فردی، برای خود شیطانی خاص دارد.
10 - «عن أمیرالمؤمنین(ع): من تصدّی بالإثم أعشی عن ذکر اللّه تعالی و من ترک الأخذ عمّن أمر اللّه بطاعته قیّض له شیطاناً فهو له قرین;(1)
از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده: هر کس مرتکب گناه شود از یاد خدا روی گردان شده و کوردل می گردد و کسی که ترک کند گرفتن [معارف دین] را از کسی که خداوند اطاعت او را فرمان داده است، خداوند شیطانی را برای او قرار می هد که همدم او خواهد بود».
خدا
حاکمیت اراده خدا 5
دنیاطلبی
آثار دنیاطلبی 4
ذکر
آثار ذکر خدا 3
روایت 10
شیطان
آثار دوستی با شیطان 2; تسخیر شیاطین 5; زمینه سلطه شیطان 1; زمینه همنشینی با شیطان 10; عوامل سلطه شیطان 8; موانع دوستی شیطان 3; موانع سلطه شیطان 3، 6; همنشینان شیطان 9
عصیان
آثار عصیان 10
عمل
آثار عمل 8
غفلت
عوامل غفلت از خدا 4، 10
قرآن
فضایل قرآن 7; فضایل مؤمنان به قرآن 6; نشانه های رحمت قرآن 7
گمراهی
عوامل گمراهی 8
گناه
آثار گناه 10
معرضان ازخدا
اغواپذیری معرضان ازخدا 1، 9; کیفرمعرضان ازخدا 2
موجودات
تسخیر موجودات 5
پی نوشت ها:
1. بحارالأنوار، ج 60، ص 192; خصال صدوق، ج 2، ص 633 و 634 حدیث اربعمأة.