تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الزخرف- آیه 33– کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَلَوْلَا أَن یَکُونَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً لَجَعَلْنَا لِمَن یَکْفُرُ بالرَّحْمَنِ لِبُیُوتِهِمْ سُقُفًا مِّن فَضَّةٍ وَمَعَارِجَ عَلَیْهَا یَظْهَرُونَ
و اگر نه این بود که همه مردم یک امت [کافر ]می شدند برای خانه های کسانی که به خدای رحمان کفر میورزند، سقف هایی از نقره قرار می دادیم و نیز نردبان هایی که بر آنها بالا روند.
1 - گرایش تمامی انسان ها به کفر، در صورت برخورداری همه کافران از رفاه و نعمت
و لولا أن یکون الناس أمّة وحدة لجعلنا ... سقفًا من فضّة
مراد از «اُمّة واحدة» ممکن است کافر شدن تمام انسان ها باشد.
2 - خداوند، به منظور جلوگیری از گرایش عمومی انسان ها به کفر، زندگی تمامی کافران را سرشار از امکانات رفاهی و تجملی نساخت; بلکه فقر و غنا را نیز در میان ایشان تقسیم کرد.
و لولا أن یکون الناس أمّة وحدة لجعلنا ... سقفًا من فضّة
3 - خداوند، توانا بر مرفه ساختن زندگی کافران، تا جایی که سقف خانه های خود را از نقره بسازند و دارای پلکان هایی باشند که بر آن بالا بروند.
لجعلنا... لبیوتهم سقفًا من فضّة و معارج علیها یظهرون
4 - پیشگیری خداوند از گسترش فضای کفر و بی اختیار شدن انسان ها و برهم خوردن زمینه های انتخاب
و لولا أن یکون الناس أمّة وحدة
مراد از «اُمّة واحدة» شدن مردم، ممکن است تمایل یافتن آنان به کفر باشد.
5 - جاذبه و فریبندگی شدید دنیا و امکانات تجمّلی آن برای تمامی انسان ها
و لولا أن یکون الناس أمّة وحدة لجعلنا ... سقفًا من فضّة
از این که در فرض رفاه تمامی کافران، کفر سراسر جهان را فرامی گرفت، این نکته استفاده می شود که جاذبه دنیا، چنان شدید است که تمامی انسان ها را به وادی کفر می کشاند تا به امکانات دنیایی دست پیدا کنند.
6 - بهره مندی از اوج رفاه و ثروت، بدون اسباب و علل، ناسازگار با قانون بهره گیری از ابزار و وسایل در تأمین معیشت *
و لولا أن یکون الناس أمّة وحدة لجعلنا ... معارج علیها یظهرون
برداشت بالا بدان احتمال است که مراد از «امت واحده» تساوی انسان ها در برابر بهره گیری از اسباب و وسایل در تأمین معیشت باشد.
7 - تدبیرهای الهی و قوانین اجتماعی، دارای حاکمیت بی چون و چرا بر زندگی انسان
و لولا أن یکون الناس أمّة
8 - دستیابی انسان به مال و ثروت، تنها در پرتو استفاده وی از قوانین طبیعی و اجتماعی است.
و لولا أن یکون الناس أمّة وحدة
چنانچه مراد از «امت واحده» تساوی انسان ها در برابر بهره گیری از اسباب و وسایل در تأمین معیشت باشد، مفاد آیه این خواهد شد که اگر نه این بود که همه مردم امت واحده هستند و در برابر قوانین طبیعت یکسانند، ما برای کافران استثنا قائل شده و آنها را از ثروت چشمگیری بهره مند می ساختیم; ولی همه با هم یکسانند و هر شخصی چه مؤمن باشد و چه کافر، تنها از ابزار مادی باید بهره بگیرد.
9 - ایمان و کفر، نقشی در ایجاد رفاه و ثروت برای آدمی ندارد.*
و لولا أن یکون الناس أمّة وحدة لجعلنا لمن یکفر
10 - واگذاری مزایا، امکانات و بهرهوری های زندگی دنیایی به کافران، امری نادرست و زمینه گرایش نسل ها به کفر
و لولا أن یکون الناس أمّة وحدة لجعلنا لمن یکفر
11 - «قال [اسحاق بن غالب]: سمعت أباعبداللّه(ع) یقول: فی هـذه الآیة: «و لولا أن یکون الناس اُمّة واحدة جعلنا لمن یکفر بالرحمـن لبیوتهم سقفاً من فضـّة و معارج علیها یظهرون» قال: لو فعل لکفر الناس جمیعاً;(1)
اسحاق بن غالب می گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که درباره آیه «و لولا أن یکون الناس اُمّة واحدة لجعلنا لمن یکفر بالرحمـن لبیوتهم سقفاً من فضّة و معارج علیها یظهرون» فرمود: اگر چنین می کرد (یعنی اگر خدا به کافران آن قدر ثروت می داد که آنان حتی سقف خانه هایشان را از نقره بسازند)، در آن صورت همه مردم به کفر روی می آوردند».
انسان
اهمیت اختیار انسان 4
ایمان
آثار ایمان 9
تلاش
آثار تلاش 6
ثروت
زمینه ثروت 6، 8، 9
جبر
ممانعت از جبر 4
خدا
افعال خدا 2; حاکمیت تدبیر خدا 7; قدرت خدا 3; نقش خدا 4
دنیا
جذابیت دنیا 5; فریبندگی دنیا 5
رفاه
زمینه رفاه 6، 9
روایت 11
عوامل طبیعی
نقش عوامل طبیعی 8
کافران
آثار امکانات مادی کافران 10; آثار رفاه کافران 1; آثار نعمتهای کافران 1; پلکان خانه کافران 3; رفاه کافران 3; سقف نقره ای خانه کافران 3; فلسفه فقر کافران 11; منشأ بی نیازی کافران 2; منشأ فقر کافران 2
کفر
آثار کفر 9; زمینه کفر 1، 10; ممانعت از گسترش کفر 4; موانع کفر 2، 11
معاش
استفاده از ابزار تأمین معاش 6
مقررات اجتماعی
حاکمیت مقررات اجتماعی 7; نقش مقررات اجتماعی 8
نظام علیت 6
پی نوشت ها:
1. بحارالأنوار، ج 70، ص 125، ح 118.