تفسیر آیات قرآن کریم – سوره التین– آیه5- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِینَ

سپس او را پست ترینِ پَست ها گرداندیم.

1 - بیشتر انسان ها، با وجود برخورداری از بهترین نوع خلقت، به پست ترین حالت ها سقوط کرده، از هر فرومایه ای حقیرتر می شوند.

ثمّ رددنـه أسفل سـفلین

افراد باقی مانده در «مستثنی منه»، همواره بیشتر از افراد «مستثنی» است; و گرنه تخصیص اکثر خواهد بود که ناروا است. به این جهت و نیز با نظر به مؤخر ساختن یاد مؤمنان و نیز اسناد «أسفل سافلین» به ضمیر «رددناه» ـ که به جنس انسان برمی گردد ـ می توان گفت: افرادی که از مقام «بهترین خلقت» سقوط می کنند، در اکثریت اند.

2 - افراد بی ایمان و فاقد عمل صالح، در آخرت جایگاهی پست تر از تمام انسان های فرومایه، خواهند داشت.

ثمّ رددنـه أسفل سـفلین

به قرینه «فلهم أجر غیر ممنون» (در آیه بعد) مفاد این آیه نیز، مربوط به جهان آخرت و درباره افرادی است که آیه بعد، آنان را استثنا نکرده است.

3 - سقوط انسان هایِ فرومایه، در ورطه دنائت و پستی، از جانب خداوند و مستند به او است.

ثمّ رددنـه

4 - حاکمیت خداوند، بر آغاز و فرجام انسان ها

لقد خلقنا الإنسـن ... ثمّ رددنـه

5 - انسان، در اصل خلقت خویش، از پستی ها پاک و منزّه است.

لقد خلقنا الإنسـن أحسن تقویم . ثمّ رددنـه أسفل سـفلین

6 - زمینه سقوط انسان های فرومایه، از ارزش ها و افتادن آنان به اعماق پستی ها، پس از گذشت برهه ای از آغاز خلقت آنها فراهم می شود.

ثمّ رددنـه

حرف «ثمّ»، برای تراخی است.

7 - پستی و سقوط از ارزش های انسانی و مقام های اخروی، دارای مراتب گوناگون است.

أسفل سـفلین

«سافلین» نکره و به معنای گروهی است که مرتبه پستی دارند. چنانچه آن افراد نیز از جنس انسان باشند ـ که جمع عاقل بودن «سافلین» نشانگر آن است ـ مفاد آیه شریفه این می شود که: پستی دارای مراتب گوناگون است و برخی انسان ها در مقامی فرومایه تر از برخی دیگر قرار خواهند گرفت.

اکثریت

انحطاط اکثریت 1

انسان

اکثریت انسان ها 1; تنزیه انسان 5; حاکم انسان ها 4; خلقت انسان ها 4; فرجام انسان ها 4

بی ایمانان

ذلت اخروی بی ایمانان 2

پلیدان

زمینه انحطاط پلیدان 6; منشأ انحطاط پلیدان 3

پلیدی

مراتب پلیدی 7

خدا

افعال خدا 3; حاکمیت خدا 4

ذلت

زمینه ذلت 6

عمل صالح

ذلت اخروی فاقدان عمل صالح 2