تفسیر آیات قرآن کریم – سوره التکویر– آیه 17– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَاللَّیْلِ إِذَا عَسْعَسَ

و قَسَم به شب وقتی که پشت کند،

1 - سوگند خداوند به شب، زمان فرارسیدن و برچیده شدن تاریکی آن

و الّیل إذا عسعس

«الّیل» عطف بر «الخُنّس» است و قسم مؤکد در «لا اُقسم» به آن نیز تعلق دارد. فعل «عسعس» گاه بر آمدن تاریکی و گاه بر زوال آن دلالت دارد. تقابل این آیه با آیه بعد (و الصبح إذا تنفّس) معنای زوال را در این آیه مناسب تر می نمایاند; ولی هر دو معنا نیز می تواند مراد باشد. راغب گوید: «عسعسة»; یعنی، تاریکی خفیفی که در آغاز و پایان شب حاصل می شود. بر این اساس فعل «عسعس» هر دو زمان را شامل است.

2 - لحظه آغاز و پایان شب، لحظاتی برجسته در ساعات و مواقع شب

و الّیل إذا عسعس

«إذا» در «إذا عسعس»، قسم به شب را به حالت خاصی از شب اختصاص می دهد. در این موارد «إذا» را ظرف برای «کائناً» به شمار می آورند که محذوف است و حال مقدّرة برای «اللیل» به حساب می آید; اختصاص قسم به این حالت از شب، نشان برجسته تر بودن ارزش آن است.

3 - «[فی المجمع] «و اللیل إذا عسعس» أی أدبر بظلامه، عن علیّ(ع);(1)

از علی(ع) درباره «و اللیل إذا عسعس» روایت شده که: یعنی [سوگند به شب آن هنگام که] با سیاهی خود پشت کرده [و رو به صبح می رود]».

روایت 3

سوگند

سوگند به آغاز شب 1; سوگند به پایان شب 1، 3

شب

ویژگیهای آغاز شب 2; ویژگیهای پایان شب 2

قرآن

سوگندهای قرآن 1

پی نوشت ها :

1. مجمع البیان، ج 10، ص 677; نورالثقلین، ج 5، ص 517، ح 21.