تفسیر آیات قرآن کریم – سوره البروج– آیه 10– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِنَّ الَّذینَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ لَمْ یَتُوبُوا فَلَهُمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ وَلَهُمْ عَذَابُ الْحَرِیقِ

به یقین کسانی که مردان و زنان مؤمن را عذاب داده اند سپس توبه نکرده اند، عذاب جهنّم برای آنان است و عذاب سوزان برای آنان خواهد بود.

 

1 - شکنجه گران و سوزانندگان مردمِ با ایمان، به عذاب جهنم گرفتار خواهند شد.

 

إنّ الذین فتنوا المؤمنین و المؤمنـت ثمّ لم یتوبوا فلهم عذاب جهنّم

«فتن» (مصدر «فتنوا») در اصل به معنای داخل کردن طلا در آتش است; ولی در مورد داخل کردن انسان در آتش نیز استعمال دارد (مفردات راغب). «فتنة» در قرآن، گاهی به معنای تعذیب (شکنجه دادن) آمده است. (بصائر فیروزآبادی)

 

2 - شکنجه گران و سوزانندگان مؤمنان، علاوه بر عذاب جهنم، به عذاب سوزانی سخت تر از آن، گرفتار خواهند شد.

 

فلهم عذاب جهنّم و لهم عذاب الحریق

جمله «و لهم عذاب الحریق» چنانچه تأکید قبل نباشد، بر وجود عذابی دیگر ـ علاوه بر عذاب جهنم ـ دلالت دارد. برخی آن را بر عذاب دوران برزخ و قیامت تطبیق داده اند. وصف حریق بودن، بیانگر شدّت سوزندگی آن است; در حدی که اوصاف دیگر آن را تحت الشعاع قرار می دهد.

 

3 - وجود عذاب سوزانی شدیدتر از عذاب جهنم در قیامت

 

فلهم عذاب جهنّم و لهم عذاب الحریق

 

4 - جهنم، دارای عذاب هایی متفاوت است. *

 

فلهم عذاب جهنّم و لهم عذاب الحریق

چنانچه جمله «و لهم عذاب الحریق» تأکید جمله قبل باشد، نظیر ذکر خاص بعد از عام خواهد بود. در این صورت از بین عذاب های موجود در جهنم، به شدیدترین آن تصریح نشده است.

 

5 - «حریق» از اوصاف جهنم *

 

و لهم عذاب الحریق

 

6 - تناسب گناه و عذاب، در نظام کیفری خداوند

 

الذین فتنوا ... فلهم عذاب جهنّم

 

7 - اصحاب اخدود، حتی زنان مؤمن را نیز در آتش سوزاندند.

 

فتنوا المؤمنین و المؤمنـت

 

8 - پایداری برخی از زنان مؤمن تا نیل به شهادت، در عهد اصحاب اخدود

 

فتنوا المؤمنین و المؤمنـت

 

9 - گناه شکنجه دادن و سوزاندن مرد و زن مؤمن، برابر و عذاب اخروی آن یکسان است.

 

الذین فتنوا المؤمنین و المؤمنـت ... فلهم عذاب جهنّم

 

10 - برخی از مردان و زنان مؤمن در عصر بعثت، به جهت ایمان خود، گرفتار شکنجه کافران شدند.

 

إنّ الذین فتنوا المؤمنین و المؤمنـت

قید «ثمّ لم یتوبوا» ـ که ترغیب به توبه است ـ با شأن نزول هایی که درباره ارتباط آیه به مؤمنان صدراسلام نقل شده، سازگارتر است; زیرا در مورد گذشتگان ترغیب به توبه وجهی ندارد; هر چند که اصل موضوع درباره آنان نیز صادق است.

 

11 - کافران صدراسلام، مردمی سنگدل بودند که حتی بر زنان مؤمن نیز رحم نکردند.

 

فتنوا المؤمنین و المؤمنـت

 

12 - خداوند، گنه کاران ـ حتی قاتلان مردم مؤمن ـ را به توبه دعوت کرده است.

 

ثمّ لم یتوبوا

بیان اختصاص عذاب به کسانی که توبه نکرده اند، ترغیب به توبه است.

 

13 - توبه گنه کاران، حتی شکنجه گران و سوزانندگان مردم با ایمان، پذیرفته می شود.

 

ثمّ لم یتوبوا فلهم عذاب جهنّم

 

14 - توبه، مانع عذاب جهنم است.

 

ثمّ لم یتوبوا فلهم عذاب جهنّم

 

15 - توبه، هر چند با تأخیر باشد، پذیرفته می شود.

 

ثمّ لم یتوبوا

حرف «ثمّ» ـ برای تراخی است ـ دلالت دارد که توبه با تأخیر نیز مؤثر است.

 

16 - خداوند، اصحاب اخدود را به جهنم و عذاب سوزانی سخت تر از آن گرفتار خواهد کرد.

 

إنّ الذین ... فلهم عذاب جهنّم و لهم عذاب الحریق

عبارت «الذین فتنوا» عام است و شامل تمام آزار دهندگان مردم مؤمن می شود; چه در گذشته بدون توبه مرده باشند و یا در آینده و حال پیدا شده و فرصت توبه را از دست دهند. سیاق آیات، قرینه بر این است که اصحاب «اخدود» مصداق بارز این گروه بودند.

 

17 - اصحاب اخدود، چنانچه از گناه سوزاندن مؤمنان توبه می کردند، از عذاب جهنم رهایی می یافتند.

 

ثمّ لم یتوبوا فلهم عذاب جهنّم

 

18 - رهایی اصحاب اخدود از آتش جهنم، تنها در صورتی امکان پذیر است که از کفر خویش توبه کرده باشند.

 

ثمّ لم یتوبوا

سیاق آیه شریفه، گرچه قرینه است بر این که متعلق «لم یتوبوا» فتنه گری و سوزاندن مؤمنان است; ولی آیه بعد، می تواند قرینه باشد که مراد از توبه، روی آوردن به ایمان و عمل صالح است و نیز توبه از شکنجه مؤمنان، زمانی توبه به درگاه خداوند است که شخص منکر او نباشد.

 

19 - گناه کافران، بر عذاب آنان می افزاید.

 

إنّ الذین فتنوا ... فلهم عذاب جهنّم و لهم عذاب الحریق

مصداق «الذین فتنوا» ـ به قرینه مقابله با آیه بعد ـ کافران اند. حرف «فاء» در «فلهم» دلالت می کند که این عقوبت، کیفر شکنجه گری آنان است. بنابراین کافران، علاوه بر این که بر کفر خویش مؤاخذه می شوند، بر کردار خویش نیز کیفر خواهند شد.

اسلام

تاریخ صدر اسلام 10، 11

اصحاب اخدود

استقامت زنان مؤمن دوران اصحاب اخدود 8; تهدید اصحاب اخدود 16; زمینه قبول توبه اصحاب اخدود 17; سوزاندن زنان مؤمن در دوران اصحاب اخدود 7; شرایط نجات اصحاب اخدود 17، 18; شهادت طلبی زنان مؤمن دوران اصحاب اخدود 8; عذاب اصحاب اخدود 16; قصه اصحاب اخدود 7، 8

ایمان

آثار ایمان 10

توبه

آثار توبه 14، 18; تأخیر توبه 15; دعوت به توبه 12; قبول توبه 15

جهنم

تنوع عذابهای جهنم 4; شرایط نجات از جهنم 17، 18; صفات جهنم 5; عذاب جهنم 3; موانع جهنم 14; موجبات جهنم 1

جهنمیان 1، 2

حریق 5

خدا

تهدیدهای خدا 16; دعوتهای خدا 12

زن

تساوی زن و مرد 9; شکنجه زنان مؤمن 9; ظلم به زنان مؤمن صدراسلام 11

عذاب

اهل عذاب 1، 2; عذاب سخت 2، 16; عذاب شدید 3; مراتب عذاب 2، 16; مراتب عذاب اخروی 3; موجبات ازدیاد عذاب 19; موجبات عذاب 1

کافران

ازدیاد عذاب کافران 19; شکنجه های کافران صدراسلام 10; قساوت قلب کافران صدراسلام 11; گناهکاری کافران 19

کفر

توبه از کفر 18

کیفر

تناسب کیفر با گناه 6، 9

گناه

آثار گناه 19

گناهکاران

دعوت از گناهکاران 12; قبول توبه گناهکاران 13

مؤمنان

آثار شکنجه مؤمنان 1; توبه از سوزاندن مؤمنان 17; دعوت از قاتلان مؤمنان 12; شکنجه مؤمنان صدراسلام 10; عذاب سوزانندگان مؤمنان 2; عذاب شکنجه گران مؤمنان 2، 9; قبول توبه سوزانندگان مؤمنان 13; قبول توبه شکنجه گران مؤمنان 13; گناه شکنجه مؤمنان 9

مردان

شکنجه مردان مؤمن 9

نظام کیفری 6