تفسیر آیات قرآن کریم – سوره الانشقاق– آیه 15– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

بَلَی إِنَّ رَبَّهُ کَانَ بهِ بَصِیرًا

چرا، [بازخواهند گشت] همانا پروردگارش به او بینا است.

 

1 - بازگشت دوباره انسان به حیات در آخرت حتمی است.

 

إنّه ظنّ أن لن یحور . بلی

 

2 - بصیر بودن خداوند به ویژگی های منکران معاد، دلیل لزوم محشور ساختن آنان و حسابرسی از آنها است.

 

ظنّ أن لن یحور . بلی إنّ ربّه کان به بصیرًا

 

3 - خداوند، با توبیخ کسانی که به تفریحات خانوادگی سرگرم شده و معاد را بعید شمردند، آنان را به مؤاخذه اخروی تهدید کرد.

 

بلی إنّ ربّه کان به بصیرًا

خبر از آگاهی خداوند به کارها و خصلت های منکران معاد، تهدید آنان به مؤاخذه با تعبیری توبیخ آمیز است.

 

4 - دنیا و شادی های آن، جاودانه نیست و دگرگون خواهد شد.

 

إنّه کان فی أهله مسرورًا . إنّه ظنّ أن لن یحور . بلی

 

5 - خداوند، آگاه به وجود نشیب و فراز در مراحل حیات دنیوی و اخروی انسان و ناپایدار ماندن محفل های خانوادگی و خوش گذرانی های دنیامداران

 

بلی إنّ ربّه کان به بصیرًا

هر چند ضمیر در «ربّه» و «به»، به منکر معاد برمی گردد; ولی محتوای آیه شریفه، به جنبه انسان بودن آنان مربوط است.

 

6 - حیات بشر، غیر قابل انفکاک از معاد است.

 

بلی إنّ ربّه کان به بصیرًا

در آیه شریفه، بصیر بودن خداوند به انسان، دلیل معاد گرفته شده است; یعنی، هر کس با ویژگی های این مخلوق آشنا باشد، معاد را برای او ضروری خواهد دید.

 

7 - آگاهی دقیق خداوند به حقیقت انسان، دلیل سامان دادن معاد در مراحل هستی او است.

 

بلی إنّ ربّه کان به بصیرًا

جمله «إنّ ربّه...» در مقام تعلیل است و بصیرت خداوند به انسان را دلیل معاد قرار داده است; یعنی، انسان موجودی است که باید معاد داشته باشد و چون خداوند، به طور کامل به حقیقت انسان آگاهی دارد، برای او معاد قرار داده است.

 

8 - خداوند، مالک و مدبر انسان و سامان بخش تحولات زندگی و عوالم هستی او است.

 

ربّه

 

9 - ربوبیت خداوند بر انسان ها، مقتضی شناخت ذات و حالات آنان است.

 

إنّ ربّه کان به بصیرًا

 

10 - معاد انسان ها، جلوه ربوبیت خداوند بر آنان است.

 

بلی إنّ ربّه

 

11 - کسانی که در قیامت نامه عمل را از پشت سر دریافت کرده و به دوزخ گرفتار می شوند، خود عامل پیدایش چنین سرنوشتی اند.

 

أمّا من أُوتی کتـبه ... و یصلی سعیرًا ... بلی إنّ ربّه کان به بصیرًا

 

12 - عذاب دوزخیان و اعطای نامه عمل به آنان از پشت سرشان، نظام جزایی آگاهانه و مدبرانه خداوند است.

 

و أمّا من أُوتی کتـبه ... و یصلی سعیرًا ... بلی إنّ ربّه کان به بصیرًا

حرف «بلی» ممکن است به تمام مشخصات دسته دوم (و أمّا من اُوتی ...) ارتباط داشته باشد. در این صورت پندار رجوع نکردن را، پنداری باطل و حوادث پیش آمده (اُوتی کتابه وراء ظهره ... یصلی سعیراً) را، رخدادی ثابت معرفی می کند. جمله «إنّه ...» بیانگر این است که آن حادثه ها، برخاسته از ربوبیت و بصیرت خداوند است.

آفرینش

مالک آفرینش 8; مدبر آفرینش 8

انسان

شناخت انسان 9; مالک انسان ها 8; مدبر انسان ها 8; مربی انسان ها 9; نقش انسان 11

جهنم

موجبات جهنم 11

جهنمیان

عذاب جهنمیان 12

حیات

حتمیت حیات اخروی 1

خانواده

ناپایداری روابط خانوادگی 5

خدا

آثار بصیرت خدا 2; آثار ربوبیت خدا 9; آثار علم خدا 7; بصیرت خدا 9; تدبیر خدا 8، 12; تهدیدهای خدا 3; سرزنشهای خدا 3; علم خدا 5، 12; مالکیت خدا 8; نشانه های ربوبیت خدا 10

دنیا

ناپایداری دنیا 4

دنیاطلبان

ناپایداری خوشگذرانی دنیاطلبان 5

زندگی

زندگی و معاد 6

سرور

ناپایداری سرور دنیوی 4، 5

مؤاخذه

تهدید به مؤاخذه 3

معاد

اهمیت معاد 10; تهدید مکذبان معاد 3; حتمیت معاد1; حسابرسی اخروی مکذبان معاد 2; حشر اخروی مکذبان معاد 2; دلایل معاد 7; سرزنش مکذبان معاد 3; ویژگیهای مکذبان معاد 2

نامه عمل

دریافت نامه عمل از پشت 11، 12

نظام جزایی 12