تفسیر آیات قرآن کریم – سوره الانشراح– آیه1- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

أَلَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ

[ای پیامبر!] آیا به نفع تو شرح صدرت ندادیم؟

1 - خداوند به پیامبر(ص)، شرح صدر عنایت کرده و قوای باطنی آن حضرت را پذیرای حقیقت قرار داد و توانمندی های او را، برای تحمّل سختی ها و تکالیف، فزونی بخشید.

ألم نشرح لک صدرک

شرح صدر، گنجایش دادن آن برای قبول حق است (لسان العرب). «صدر» و «قلب»، کنایه از نفس انسان است که دارای فهم و درک است. گفته شده «صدر» اعم از «قلب» است; زیرا شامل تمام قوای انسان می شود. (برگرفته شده از مفردات راغب)

2 - خداوند، برخورداری پیامبر(ص) را از شرح صدر، به او یادآور شده، آن را عطای ویژه خویش به آن حضرت خواند.

ألم نشرح لک صدرک

3 - شرح صدر و تحمّل سختی ها، نعمتی الهی و سزاوار بازگو کردن و اظهار خرسندی است.

و أمّا بنعمة ربّک فحدّث . بسم اللّه الرحمن الرحیم . ألم نشرح لک صدرک

به گفته بسیاری از فقهای امامیه، این سوره، دنباله سوره قبل و متّحد با آن است. بر این اساس مفاد آیه شریفه، اعتراف به یکی از نعمت هایی است که آخرین آیه سوره قبل، به بازگو کردن آنها توصیه داشت. در این دیدگاه، جمله «بسم اللّه الرحمن الرحیم» ارتباط را قطع نمی کند; بلکه برخی از فقها، ترک آن را در نماز مجاز می دانند.

4 - توجّه به خدادادی بودن شرح صدر، مایه اطمینان پیامبر(ص) به دوری اش از قهر و خشم خداوند

ما ودّعک ربّک و ما قلی ... ألم نشرح لک صدرک

هدف از استفهام در «ألم نشرح...» ـ که برای تقریر است ـ با توجّه به ارتباط آن با محتوای سوره قبل، توجّه دادن پیامبر(ص) به نعمت هایی است که نشان محبوب بودن او نزد خداوند است تا نگرانی های احتمالی آن حضرت از میان برود.

5 - شرح صدر و تحمّل سختی ها، از ویژگی های لازم برای رهبران الهی

ألم نشرح لک صدرک

6 - پیامبر(ص)، دارای مقامی والا در پیشگاه خداوند و شایسته اهدای شرح صدر

ألم نشرح لک صدرک

«لام» در «لک» یا برای تعلیل است یا انتفاع. در صورت اول، مفاد آیه این است که: آیا به خاطر خودت به تو شرح صدر ندادیم؟ این تعبیر دلالت دارد که شخصیت نبی اکرم(ص)، علّتی کافی برای عطای شرح صدر بود. در صورت دوم، نشانه ارجمندی آن حضرت است که خداوند، در جهت منافع پیامبر(ص) نعمت شرح صدر را در اختیارش نهاد.

تبری

تبری از غضب خدا 4

خدا

تعالیم خدا 2

ذکر

آثار ذکر 4; ذکر شرح صدر محمد(ص) 2; ذکر منشأ شرح صدر محمد(ص) 4; ذکر نعمت 3

رهبران دینی

استقامت رهبران دینی 5; شرح صدر رهبران دینی 5; ویژگیهای رهبران دینی 5

سختی

استقامت در سختی ها 5

شرح صدر

اظهار سرور از شرح صدر 3

لطف خدا

مشمولان لطف خدا 1، 2

محمد(ص)

تبری محمد(ص) 4; شرح صدر محمد(ص) 6; عوامل اطمینان محمد(ص) 4; فضایل محمد(ص) 1، 2; لیاقت محمد(ص) 6; مقامات محمد(ص) 6; منشأ استقامت محمد(ص) 1; منشأ حق پذیری محمد(ص) 1; منشأ شرح صدر محمد(ص) 1; منشأ عمل به تکلیف محمد(ص) 1; منشأ قدرت محمد(ص) 1

نعمت

نعمت شرح صدر 3