تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الاحقاف- آیه3 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
مَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا إِلَّا بالْحَقِّ وَأَجَلٍ مُّسَمًّی وَالَّذینَ کَفَرُوا عَمَّا أُنذرُوا مُعْرِضُونَ
ما آسمان ها و زمین و آنچه را که میان آنها است جز به حق و برای زمانی معیّن نیافریده ایم. و کسانی که کفر ورزیده اند از آنچه [در مورد آن] به آنها اخطار شده است روی گردانند.
1- آفرینش آسمان ها و زمین و موجودات هستی، آفرینشی بایسته و بحق
ما خلقنا السمـوت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ
2 - خداوند، در آفرینش جهان، دارای هدفی بایسته و به دور از کمترین کاستی و بیهودگی
ما خلقنا السمـوت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ
اطلاق «الحقّ» ـ با همه گستردگی و شمول آن ـ بر آفرینش خداوند، می رساند که در آفرینش او، کمترین ضعف، سستی، بیهودگی و... وجود ندارد; بلکه از همه جهات در نهایت حقانیت و کمال است.
3- کتاب تشریع و نظام تکوین، هر دو بحق، حکیمانه و متکی به عزت و توانمندی خداوند
تنزیل الکتـب من اللّه العزیز الحکیم . ما خلقنا السمـوت و الأرض
طرح مسأله حقانیت آفرینش آسمان و زمین و نظام تکوین ـ در پی بیان نزول کتاب از سوی خداوند عزیز و حکیم ـ می تواند اشاره به همگونی و هماهنگی کتاب تشریع با نظام تکوین، در حقانیت و استواری و استحکام داشته باشد.
4 - نزول کتاب آسمانی، لازمه حقانیت آفرینش و عبث نبودن آن *
تنزیل الکتـب ... ما خلقنا السمـوت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ
از ارتباط «تنزیل الکتاب ...» با «و ما خلقنا السماوات ...إلاّ بالحقّ»، مطلب یاد شده قابل برداشت است.
5- آفرینش بهینه آسمان ها و زمین و سایر موجودات، نمود عزت و حکمت الهی است.
من اللّه العزیز الحکیم . ما خلقنا السمـوت و الأرض و ما بینهما إلاّبالحقّ
از ارتباط این آیه با ذیل آیه قبل (من اللّه العزیز الحکیم)، مطلب یاد شده استفاده می شود.
6- آسمان ها و زمین و تمامی موجودات هستی، دارای فرجام و پایانی معین و از پیش تعیین شده
ما خلقنا السمـوت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ و أجل مسمًّی
7- نظام جهان، دارای عمری محدود و پایان یافتنی
ما خلقنا السمـوت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ و أجل مسمًّی
تعبیر «السماوات و الأرض» می تواند اشاره به پیکره مادی جهان آفرینش داشته باشد. با توجه به این نکته، ذکر مسأله وجود اجل و سرآمد برای هستی از سوی خداوند، می رساند که چنین آفرینشی نامحدود و پایان ناپذیر نخواهد بود.
8- فرجام و پایان عمر عالم ماده و موجودات آن، امری قانونمند و تحت برنامه خداوند است; نه اتفاقی و بی حساب.
ما خلقنا السمـوت ... إلاّ بالحقّ و أجل مسمًّی
از واژه «بالحقّ»، قانونمندی و از کلمه «مسمّی» برنامه ریزی قبلی استفاده می شود.
9 - لازمه حقانیت آفرینش، وجود معاد و عالمی دیگر، غیر از جهان مادی دنیوی
خلقنا ... إلاّ بالحقّ و أجل مسمًّی و الذین کفروا عمّا أُنذروا معرضون
چنانچه زندگی انسان، محدود به حیات دنیوی وی باشد، بسیاری از نابرابری ها و بی عدالتی ها جبران نشده و حق حاکم نمی گردد. از این بیان می توان استفاده کرد که لازمه حق بودن آفرینش، وجود جهان دیگری پس از این جهان است.
10- علم تفصیلی خداوند، به لحظه لحظه عمر جهان و پدیده های آن، از آغاز آفرینش *
ما خلقنا السمـوت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ و أجل مسمًّی
تعیین «أجل» برای هر پدیده از سوی خداوند ـ از ابتدای آفرینش آن ـ بدان معنا است که خداوند، از لحظه آفرینش هر موجودی، تا پایان آن را می داند و این مستلزم علم تفصیلی خداوند، به لحظه لحظه تحولات آنها است.
11- کافران، روی گردان از انذارها و هشدارهای الهی
و الذین کفروا عمّا أُنذروا معرضون
12- توجه به محدودیت عمر زندگی، هشداری به انسان ها و عاملی در جهت حق گرایی و روی آوردن آنان به حقایق دین*
ما خلقنا...إلاّ بالحقّ وأجل مسمًّی و الذین کفروا عمّا أُنذروا معرضون
برداشت بالا براساس این احتمال است که تذکر خداوند به «أجل مسمّی» ـ در پی تذکر به حقانیت هستی ـ هشداری باشد به آدمیان که دل به زندگی ناپایدار نبندند و از حاکمیت حق غافل نگردند.
13- کافران، گریزان از هشدارهای الهی نسبت به زوال پذیری دنیا و وجود معاد
و الذین کفروا عمّا أُنذروا معرضون
در این آیه، پیش از مسأله انذار، موضوع حقانیت هستی و محدود بودن حیات دنیوی مطرح شده است. با توجه به این مطلب می توان گفت: یکی از موضوعات مورد انذار، ناپایداری حیات دنیا و وجود رستاخیز بوده است.
14 - یاد کرد حقانیت نظام هستی، انذاری به حق گریزان پوچ گرا *
ما خلقنا ... إلاّ بالحقّ ... و الذین کفروا عمّا أُنذروا معرضون
از آن جا که قبل از تعبیر «عمّا اُنذروا...»، انذار صریحی در این آیه و آیه قبل نیامده است، احتمال می رود که نفس تذّکر به حقانیت هستی، هشدار به کسانی است که هستی را پوچ و بی هدف دانسته و هیچ تعهّدی در برابر ارزش ها ندارند.
15- قرآن، پیام دار انذار و هشدار به کافران
تنزیل الکتـب ... و الذین کفروا عمّا أُنذروا معرضون
از ارتباط این آیه با آیه قبل ـ که در آن مسأله نزول کتاب مطرح شده ـ استفاده می شود که روی گردانی کافران، از انذارهایی است که در متن «کتاب» صورت گرفته است.
آسمان
اجل آسمان ها 6; حقانیت خلقت آسمان ها 1; خلقت آسمان ها 5; فرجام آسمان ها 6
آفرینش
اجل آفرینش 7; حقانیت آفرینش 3، 4، 9; فرجام آفرینش 7; فناپذیری آفرینش 7; قانونمندی فرجام آفرینش 8; هدفداری خلقت آفرینش 2
اجل
اجل مسمی 6، 7
تذکر
آثار تذکر حقانیت آفرینش 14
حق
انذار به حق ناپذیران 14
حق طلبی
عوامل حق طلبی 12
خدا
آثار حکمت خدا 3; آثار قدرت خدا 3; احاطه علمی خدا 10; اعراض از انذارهای خدا 13; علم تفصیلی خدا 10; علم خدا به آفرینش 10; معرضان از انذارهای خدا 11; نشانه های حکمت خدا 5; نشانه های عزت خدا 5
دنیا
فناپذیری دنیا 13
دین
حقانیت دین 3
ذکر
آثار ذکر محدودیت عمر 12
زمین
اجل زمین 6; حقانیت خلقت زمین 1; خلقت زمین 5; فرجام زمین 6
قرآن
انذارهای قرآن 15
کافران
اعراض کافران 11، 13; انذار کافران 15
کتب آسمانی
آثار نزول کتب آسمانی 4
گرایشها
زمینه گرایش به دین 12
معاد
اهمیت معاد 9; حتمیت معاد 13
موجودات
اجل موجودات 6; حقانیت خلقت موجودات 1; خلقت موجودات 5; فرجام موجودات 6; قانونمندی فرجام موجودات 8
تصاویر ضمیمه
