تفسیر آیات قرآن کریم – سوره أحزاب – آیه 67 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَقَالُوا رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَکُبَرَاءنَا فَأَضَلُّونَا السَّبیلَا

و می گویند: پروردگارا! همانا ما فرمانروایان و بزرگانمان را اطاعت کردیم پس گمراهمان کردند.

1 - کافران، در حال سوختن در آتش جهنم، اعلام می کنند که مطیع بزرگان و رؤسای گمراه سازشان بودند.

إنّ اللّه لعن الکـفرین ... یوم تقلّب ... و قالوا ربّنا إنّا أطعنا سادتنا ... فأضلّونا

2 - اعتراف کافران، در قیامت به گمراه شدن خود از سوی بزرگان شان

إنّا أطعنا سادتنا ... فأضلّونا السبیلا

3 - پیروی بی چون و چرا (و بی منطق) از بزرگان، راهزن خِرد دینی است.

ربّنا إنّا أطعنا سادتنا و کبراءنا فأضلّونا السبیلا

4 - کافران، در قیامت، با مشاهده آتش جهنم، به ربوبیت خداوند اعتراف می کنند.

یوم تقلّب وجوههم فی النار ... و قالوا ربّنا

ماضی آوردن عبارت «قالوا ربّنا» در مقابل «یقولون یالیتنا» احتمال دارد که مربوط به زمانی باشد که هنوز در عذاب واقع نشده اند و تنها، آن را مشاهده کرده اند.

5 - انسان ها خود، در سرنوشت اخروی شان، نقش اساسی دارند.

یوم تقلّب وجوههم فی النار ... و قالوا ربّنا إنّا أطعنا سادتنا و کبراءنا فأضلّونا السبیلا

6 - کافران، با مشاهده عذاب الهی، در قیامت، به درگاه خداوند، اظهار تضرّع می کنند.

و قالوا ربّنا

اقرار به ربوبیت خداوند با واژه «ربّنا» برای اظهار تضرّع است. لازم به ذکر است که این گفته، به قرینه ماضی آورده شدن «قالوا» در کنار «یقولون» احتمال دارد مربوط به زمانی باشد که کافران، هنوز وارد آتش نشده اند و تنها، آن را مشاهده می کنند.

7 - ربوبیت خداوند، مقتضای اظهار تضرّع به درگاه او است.

ربّنا إنّا أطعنا سادتنا

اطاعت

آثار اطاعت از رهبران 3; اطاعت از رهبران 1

اقرار

اقرار به ربوبیت خدا 4; اقرار به گمراهی 2

انسان

نقش انسان 5

تضرع

زمینه تضرع 7

خدا

آثار ربوبیت خدا 7

دین

آسیب شناسی دینی 3

رهبران

اضلالگری رهبران 2

سرنوشت

عوامل مؤثر در سرنوشت 5

عذاب

آثار رؤیت عذاب 6

قیامت

رؤیت آتش جهنم در قیامت 4

کافران

اطاعت کافران 1; اقرار اخروی کافران 1، 4; اقرار کافران 2; تضرع اخروی کافران 6; سوختن کافران در جهنم 1; کافران در قیامت 6

گمراهی

عوامل گمراهی 1، 3