تفسیر آیات قرآن کریم – سوره أحزاب – آیه 53 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبیِّ إِلَّا أَن یُؤْذَنَ لَکُمْ إِلَی طَعَامٍ غَیْرَ نَاظِرِینَ إِنَاهُ وَلَکِنْ إِذَا دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانتَشرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسینَ لِحَدیثٍ إِنَّ ذَلِکُمْ کَانَ یُؤْذی النَّبیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنکُمْ وَاللَّهُ لَا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاء حِجَابٍ ذَلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبکُمْ وَقُلُوبهِنَّ وَمَا کَانَ لَکُمْ أَن تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَن تَنکِحُوا أَزْوَاجَهُ مِن بَعْدهِ أَبَدًا إِنَّ ذَلِکُمْ کَانَ عِندَ اللَّهِ عَظِیمًا
ای کسانی که ایمان آورده اید! به خانه های پیامبر درنیایید مگر این که برای خوردن طعامی به شما رخصت داده شود بی آن که منتظر پخته شدن آن بمانید; ولی وقتی که دعوت شدید داخل شوید و زمانی که خوردید پراکنده گردید و بی آن که سرگرم سخن شوید. همانا این کار پیامبر را آزار می دهد و از شما حیا می کند، ولی خدا از حق حیا نمی کند و هرگاه از همسران پیامبر متاعی طلب کردید، از پشت حجابی از آنان طلب کنید که این برای قلب های شما و قلب های آنان پاکیزه تر است و برای شما جایز نیست که رسول خدا را آزار دهید و نه این که بعد از او هرگز با همسرانش ازدواج کنید; همانا این کار نزد خدا بزرگ است.
1 - مؤمنان، مجاز نیستند بدون اجازه، وارد خانه های پیامبر(ص) شوند.
یـأیّها الذین ءامنوا لاتدخلوا بیوت النبی إلاّ أن یؤذن لکم
2 - مؤمنان، تنها با اجازه، مجاز به وارد شدن در خانه پیامبر(ص) هستند.
یـأیّها الذین ءامنوا لاتدخلوا بیوت النبیّ إلاّ أن یؤذن لکم
3 - خانه های پیامبر(ص) ـ از جهت وارد شدن در آنها ـ همانند خانه های سایر مردم نیست و آداب خاصی دارد.
لاتدخلوا بیوت النبیّ إلاّ أن یؤذن لکم
4 - پیامبر(ص) خانه های (اتاق) متعددی داشته است.
لاتدخلوا بیوت النبیّ
5 - حضور افرادی خاص در مکانی، آن را دارای آداب و احکامی ویژه می کند.
لاتدخلوا بیوت النبیّ إلاّ أن یؤذن لکم
6 - مؤمنان، در صورتی که وارد خانه پیامبر(ص) شدند، نباید منتظر صرف غذا در آنجا باشند.
یـأیّها الذین ءامنوا لاتدخلوا بیوت النبیّ إلاّ أن یؤذن لکم إلی طعام غیر نـظرین إنیه
«إناء» در لغت به معنای «وقت و ساعت» است (مفردات راغب). مراد از «غیر ناظرین إناه» منتظر بودن برای فرارسیدن وقت غذا است.
7 - اذن ورود به خانه پیامبراکرم(ص) به هر صورتی به دست آید کافی است.
لاتدخلوا بیوت النبیّ إلاّ أن یؤذن لکم
مجهول آورده شدن فعل «یُؤذن» می تواند اشاره به این نکته باشد که لازم نیست اذن، از سوی خود آن حضرت و با لفظ خاصی باشد، لذا چنان چه تحصیل رضایت به هر نحو شد، اذن تلقی می شود و ورود به خانه، جایز می گردد.
8 - پیامبر(ص)، به مؤمنان اطعام می کرد و برای آنان، میهمانی ترتیب می داد.
و لـکن إذا دعیتم فادخلوا فإذا طعمتم فانتشروا
9 - در صورت دعوت شدن مؤمنان به میهمانی پیامبر(ص) باید در آن میهمانی شرکت می کردند.
و لـکن إذا دعیتم فادخلوا
10 - مؤمنان، موظف بودند پس از صرف غذا در میهمانی پیامبر(ص)، از خانه آن حضرت پراکنده شوند.
فإذا طعمتم فانتشروا
11 - مؤمنان، نباید میهمانی در خانه پیامبر(ص) را طولانی می کردند و به گفت و گو و مذاکره می پرداختند.
فإذا طعمتم فانتشروا ... و لامستئنسین لحدیث
12 - حضور در میهمانی پیامبر(ص) آداب ویژه ای داشت که باید مؤمنان آن را رعایت می کردند.
إلی طعام غیر نظرین إنیه ... إذا دعیتم فادخلوا فإذا طعمتم فانتشروا و لامستئنسین لحدیث
13 - اقامت طولانی در میهمانی پیامبر(ص)، موجب آزار و اذیت زیاد آن حضرت
فإذا طعمتم فانتشروا و لامستئنسین لحدیث إنّ ذلکم کان یؤذی النبیّ
آوردن فعل مضارع «یؤذی» برای بیان اذیت شدن آن حضرت، به جای آوردن اسم فاعل و یا امثال آن، می تواند به خاطر بیان تکرار آن ـ که کنایه از شدت و زیادی است ـ باشد.
14 - فلسفه فرمان به زود پراکنده شدن از میهمانی پیامبر(ص)، رفع زحمت و اذیت از آن حضرت است.
و لامستئنسین لحدیث إنّ ذلکم کان یؤذی النبیّ
بنابراین که مشارالیه «ذلکم» همین جمله «و لامستئنسین لحدیث» باشد، نکته بالا، قابل استفاده است.
15 - میهمانان پیامبر(ص) پس از صرف غذا، نباید به انتظار گفت وگو با اهل خانه آن حضرت، مجلس را طولانی می کردند.
فانتشروا و لامستئنسین لحدیث
برداشت بالا، بنابراین احتمال است که سرگرم شدن به گفت وگو، مربوط به اهل خانه باشد و نه گفت وگو با هم. لازم به ذکر است که فراز «و إذا سألتموهنّ...» مؤید این برداشت است.
16 - وارد شدن بدون اجازه به خانه پیامبر(ص) و به انتظار غذا نشستن بدون دعوت قبلی، موجب اذیت آن حضرت بود و باید از آن پرهیز می شد.
لاتدخلوا بیوت النبیّ إلاّ أن یؤذن لکم إلی طعام غیر نظرین إنیه و لـکن إذا دعیتم فادخلوا فإذا طعمتم فانتشروا ... إنّ ذلکم کان یؤذی النبیّ
برداشت بالا بنابراین احتمال است که مشارالیه «ذلکم» نهی «لاتدخلوا» و «غیر ناظرین» باشد.
17 - خداوند، به پیامبر(ص) و حفظ حریم و حرمت او، عنایت ویژه داشت.
لاتدخلوا بیوت النبیّ ... فإذا طعمتم فانتشروا ... إنّ ذلکم کان یؤذی النبیّ
18 - مسلمانان صدراسلام، در ورود وقت و بیوقت به خانه پیامبر(ص) و طولانی کردن میهمانی، مراعات حال آن حضرت را نمی کردند.
یـأیّها الذین ءامنوا لاتدخلوا بیوت النبیّ ... غیر نـظرین إنیه ... فإذا طعمتم فانتشروا و لامستئنسین لحدیث إنّ ذلکم کان یؤذی النبیّ
19 - پیامبر(ص)، شخصیتی با حیا بود.
فیستحیی منکم
20 - حیای پیامبر(ص)، او را از اخراج میهمانان اش باز می داشت.
فإذا طعمتم فانتشروا و لامستئنسین لحدیث إنّ ذلکم کان یؤذی النبیّ فیستحیی منکم
جمله «فیستحیی منکم» تعلیل برای محذوفی است که سیاق بر آن دلالت می کند و آن محذوف، چیزی مانند «اخراج» است.
21 - حیای آدمی، مانع انجام برخی کارها است.
إنّ ذلکم کان یؤذی النبیّ فیستحیی منکم
22 - مؤمنان، با توجه به حیای پیامبر(ص) خود، باید به گونه ای عمل می کردند که موجبات آزار آن حضرت را فراهم نمی آوردند.
إنّ ذلکم کان یؤذی النبیّ فیستحیی منکم
23 - خداوند، هیچ گونه ملاحظه ای برای بیان حق ندارد.
و اللّه لایستحیی من الحقّ
24 - فرمان به خروج از خانه پیامبر(ص) پس از صرف غذا، سخن و فرمان حق است.
فإذا طعمتم فانتشروا و لامستئنسین لحدیث إنّ ذلکم کان یؤذی النبیّ فیستحیی منکم و اللّه لایستحیی من الحقّ
25 - در بیان حق، نباید شرم و حیا داشت.
و اللّه لایستحیی من الحقّ
26 - مؤمنان، موظف بودند که در صورتی که از همسران پیامبر چیزی را می خواستند، از پشت پرده مطالبه کنند.
و إذا سألتموهنّ متـعًا فسئلوهنّ من وراء حجاب
مرجع ضمیر «هنّ»، واژه «ازواج» است که در آیات پیش آمده است. لازم به ذکر است که برداشت بالا، بنابراین احتمال است که مراد از سؤال، به قرینه مقام، خواستن «متاع» باشد.
27 - همسران پیامبر، موظف به حفظ حجاب و پوشش مناسب و نگهداری خود از نگاه نامحرمان بودند.
و إذا سألتموهنّ متـعًا فسئلوهنّ من وراء حجاب
28 - حفظ طهارت قلب، امری لازم و بایسته است.
فسئلوهنّ من وراء حجاب ذلکم أطهر لقلوبکم و قلوبهنّ
29 - اجتناب از مطالبه کردن چیزی از همسران پیامبر، به صورت رو در رو، به خاطر حفظ طهارت قلب مؤمنان و همسران پیامبر است.
فسئلوهنّ من وراء حجاب ذلکم أطهر لقلوبکم و قلوبهنّ
30 - قلب آدمی، محل لغزش است و باید از مقدمات لغزیدن آن، جلوگیری کرد.
فسئلوهنّ من وراء حجاب ذلکم أطهر لقلوبکم و قلوبهنّ
31 - رویارویی مستقیم زنان و مردان نامحرم، لغزش آفرین است و باید از آن اجتناب کرد.
فسئلوهنّ من وراء حجاب ذلکم أطهر لقلوبکم و قلوبهنّ
32 - همسران پیامبر مانند سایر زنان، در معرض لغزش بودند.
فسئلوهنّ من وراء حجاب ذلکم أطهر لقلوبکم و قلوبهنّ
33 - همسران پیامبر، مجاز بودند در کارهای اجتماعی ـ با رعایت ضوابط ـ شرکت کنند و پرده نشین صرف نبودند.
و إذا سألتموهنّ متـعًا فسئلوهنّ من وراء حجاب
34 - مؤمنان، در صورتی که می خواستند با همسران پیامبر گفت وگو کنند، باید از پشت پرده گفت وگو می کردند.
و إذا سألتموهنّ متـعًا فسئلوهنّ من وراء حجاب
بنابراین که سؤال، در آیه کنایه از سخن گفتن و چیزی پرسیدن باشد، نکته یاد شده به دست می آید.
35 - بی پرده و رودررو سخن گفتن با همسران پیامبر و یا مطالبه کردن چیزی از آنان، موجب آزار و اذیت آن حضرت می شد.
و إذا سألتموهنّ متـعًا فسئلوهنّ من وراء حجاب ... و ما کان لکم أن تؤذوا رسول اللّه
بنابراین احتمال که حکم «و ما کان لکم أن تؤذوا...» پس از بیان «إذا سألتموهنّ...» به منزله بیان فلسفه حکم باشد که در قالب نهی بیان شده، نکته بالا به دست می آید.
36 - هیچ مؤمنی حق نداشت پیامبر(ص) را آزار و اذیت کند.
إنّ ذلکم کان یؤذی النبیّ ... و ما کان لکم أن تؤذوا رسول اللّه
37 - لزوم حفظ حجاب بر همسران پیامبر
و إذا سألتموهنّ متـعًا فسئلوهنّ من وراء حجاب
38 - خانه های پیامبر دارای پوشش و پرده بود.
و إذا سألتموهنّ متـعًا فسئلوهنّ من وراء حجاب
39 - ازدواج با همسران پیامبر، پس از آن حضرت، برای همیشه حرام است.
و ما کان لکم ... و لا أن تنکحوا أزوجه من بعده أبدًا
احتمال دارد که مراد از «من بعده» بعد از جدایی از آن حضرت و یا بعد از رحلت آن حضرت باشد. برداشت بنابر احتمال دوم است.
40 - جایگاه همسری پیامبر، جایگاهی ویژه است و حرمت و احکام خاصی دارد.
و إذا سألتموهنّ متـعًا فسئلوهنّ من وراء حجاب ... و لا أن تنکحوا أزوجه من بعده أبدًا
41 - موقعیت و جایگاه افراد، گاهی در تکلیف شان نقش دارد.
و لا أن تنکحوا أزوجه من بعده أبدًا
42 - ازدواج با همسران پیامبر، پس از آن حضرت امری بس ناگوار در پیش گاه خداوند است.
و لا أن تنکحوا أزوجه من بعده أبدًا إنّ ذلکم کان عند اللّه عظیمًا
43 - هر چه که در نزد خداوند، ناگوار است، باید از آن اجتناب کرد.
و ما کان لکم أن تؤذوا رسول اللّه ... إنّ ذلکم کان عند اللّه عظیمًا
فراز «إنّ ذلکم...» به منزله تعلیل برای نهی های سابق است و در صدد بیان کبرایی کلی است آن کبرا، نکته یاد شده است و از جمله مصداق های آن، آزار و اذیت پیامبر(ص) است.
44 - اذیت پیامبر(ص)، امری بس ناگوار در پیش گاه خداوند
و ما کان لکم أن تؤذوا رسول اللّه ... إنّ ذلکم کان عند اللّه عظیمًا
مشارالیه «ذلکم» می تواند فراز «و ما کان...» و یا فراز «و لا أن تنکحوا...» باشد. برداشت بالا، بنابر احتمال نخست است.
45 - «عن أبی جعفر(ع) إنّه قال: ... لو سألتهم عن رجل تزوّج إمرأة فطلّقها قبل أن یدخل بها أتحلّ لإبنه، لقالوا: لا، فرسول اللّه أعظم حرمة من آبائهم;(1)
از امام باقر(ع) روایت شده که فرمود: ... اگر از آنان بپرسی که: اگر مردی، زنی را به ازدواج خود درآورد و پیش از تماس با او، وی را طلاق دهد، آیا آن زن بر پسر این زوج حلال است یا نه؟ می گویند: نه پس رسول خدا حرمت اش، از پدران مردم عظیم تر است». (بنابراین همسران رسول خدا بر دیگران حرام اند، اگرچه پیغمبر با آنان آمیزشی نداشت)
ازدواج
احکام ازدواج 39، 45; ازدواج های حرام 39
اماکن
عوامل قداست اماکن 5
تکلیف
زمینه تکلیف 41
حق
بیان حق 23، 25
حیا
آثار حیا 21; حیا ی بیجا 25
خدا
اجتناب از مبغوض خدا 43; حیای خدا 23
روایت 45
قلب
اجتناب از لغزش قلب 30; اهمیت طهارت قلب 28; طهارت قلب 29; لغزش قلب 30
لغزش
عوامل لغزش 31
مؤمنان
مسؤولیت مؤمنان 1، 6، 10، 11، 12، 22، 26، 36
محمد(ص)
آثار حیای محمد(ص) 20; آداب حضور در خانه محمد(ص) 15; آداب گفتگو با همسران محمد(ص) 34; آداب مهمانی محمد(ص) 6، 10، 11، 12، 14، 15، 24; آداب ورود به خانه محمد(ص) 3; اجازه از محمد(ص) 2; اجازه ورود به خانه محمد(ص)7، 16; اجتناب از اذیت محمد(ص) 22، 36; احکام همسری محمد(ص) 40; اطعام محمد(ص) 8; اهمیت احترام محمد(ص) 17; تعدد اتاقهای محمد(ص) 4; حجاب همسران محمد(ص) 27، 37; حرمت ازدواج با همسران محمد(ص) 39، 45; حضور در مهمانی محمد(ص) 9; حفاظ خانه های محمد(ص) 38; حیای محمد(ص) 19، 22; درخواست متاع از همسران محمد(ص) 26، 29 ، 35; رفع اذیت محمد(ص) 14; روش برخورد با محمد(ص) 22; صرف غذا در خانه محمد(ص) 6، 10، 15، 16، 24; عوامل اذیت محمد(ص) 13، 16، 35; فعالیت اجتماعی همسران محمد(ص) 33; گفتگو با همسران محمد(ص) 35; گفتگو در خانه محمد(ص) 11، 15; لغزش همسران محمد(ص) 32; مبغوضیت اذیت محمد(ص) 44; مسؤولیت همسران محمد(ص) 27، 37; مقامات محمد(ص) 17; مهمانی محمد(ص) 8، 13، 18، 20; ناپسندی ازدواج با همسران محمد(ص) 42; نقش همسری محمد(ص) 40; ورود به خانه محمد(ص) 1، 2، 18; ویژگی خانه محمد(ص) 3
مسلمانان
مسلمانان و خانه محمد(ص) 18
موقعیت اجتماعی
نقش موقعیت اجتماعی 41
نامحرم
آثار تماس با نامحرم 31; اجتناب از نامحرم 27
پی نوشت ها :
1 - کافی، ج 5، ص 421، ح 3; نورالثقلین، ج 4، ص 298، ح 208.
تصاویر ضمیمه
