تفسیر آیات قرآن کریم – سوره أحزاب – آیه 40 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
مَّا کَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِّن رِّجَالِکُمْ وَلَکِن رَّسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبیِّینَ وَکَانَ اللَّهُ بکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمًا
محمد پدر هیچ یک از مردان شما نیست، ولی رسول خدا و پایان بخش پیامبران است و خداوند به هر چیزی دانا است.
1 - پیامبراکرم(ص) صاحب فرزند پسری که به دوران بزرگ سالی رسیده باشد، نبوده است.
ما کان محمّد أبا أحد من رجالکم
بنابراین احتمال که فراز «ما کان محمّد أبا أحد من رجالکم» جمله احترازی باشد در مقابل دیدگاه کسانی که به دلیل پسر خواندگی زید برای پیامبر(ص) ازدواج آن حضرت را با مطلّقه زید ناروا می دانستند. آیه درصدد تبیین این نکته است که پیامر(ص) پدر هیچ مردی نیست تا چنین اشکالی مطرح شود و در نتیجه، زید پسر رسول اللّه نیست تا آن ازدواج ناروا باشد.
2 - پیامبر(ص)، پدر هیچ کدام از مردان دوران خود نبوده است.
ما کان محمّد أبا أحد من رجالکم
اضافه «رجال» به ضمیر مخاطب «کم» می تواند اشعار به این معنا داشته باشد که پیامبر(ص) پدر نوادگان خود هست ولی پدر سایر مردان نیست.
3 - خداوند، به حفظ شخصیت پیامبر(ص) در میان مردم و دفاع از عملکرد او، توجهی ویژه داشت.
ما کان محمّد أبا أحد من رجالکم
چنین بیانی ـ که به حسب ظاهر، برای مردم هم روشن بوده است ـ حکایت از این واقعیت می کند که وقتی عملکرد درست پیامبر(ص) و یا شخصیت آن حضرت، زیر سؤال می رفت، خداوند، از او دفاع می کرد. از این برخورد، برداشت بالا قابل استفاده است.
4 - جواز ازدواج پیامبر(ص) با زینب، مطلّقه زید، به دلیل نبود رابطه نسبی میان پیامبر(ص) و زید است.
فلمّا قضی زید منها وطرًا زوّجنـکها ... ما کان محمّد أبا أحد من رجالکم
احتمال دارد که «ما کان محمّد أبا أحد من رجالکم» اشاره به نفی خویشاوندی پیامبر(ص) با زید و در نتیجه، اثبات جایز بودن ازدواج آن حضرت با مطلّقه زید باشد.
5 - حکم مادری پیدا کردن همسران رسول اللّه(ص)، نمی تواند دلیل حکم پدری آن حضرت باشد.
و أزواجه أُمّهاتکم ... ما کان محمّد أبا أحد من رجالکم
احتمال دارد که «ما کان محمّد أبا أحد من رجالکم» درصدد نفی توهمی باشد که به دنبال نزول حکم مادر دانستن همسران پیامبر پدید آمده است. از آیه استفاده می شود که آن حکم، دلیل نمی شود که پیامبر(ص) هم، حکم پدر را پیدا کند. بنابراین، آیه، نفی حکم تشریعی می کند و نه تکوینی.
6 - محمد(ص)، پیامبری از جانب خداوند برای مردم است.
و لـکن رسول اللّه
7 - پیامبراکرم(ص) خاتم پیامبران است.
و لـکن رسول اللّه و خاتم النبیّین
8 - پیامبری و نبوت، امری دائمی و همیشگی نیست.
خاتم النبیّین
9 - پیامبراکرم(ص)، دارای مقام رسالت (پیامرسان خدا به مردم) و نبوت (آورنده اخبار غیبی درباره شریعت) بود.
و لـکن رسول اللّه و خاتم النبیّین
در تفاوت میان مقام رسالت و نبوت، آمده است: «رسول»، صاحب کتاب است و «نبیّ»، از خداوند خبر می دهد. و «رسالت» به خداوند اضافه می شود در حالی که «نبوّت» چنین نیست. «رسول»، پیام آور و «نبیّ»، انجام دهنده امر رسالت است (معجم الفروق اللغویه).
10 - کارهای پیامبراکرم(ص) مانند ازدواج با زینب، جنبه رسالی داشته و از پیش خود نبوده است.
ما کان محمّد أبا أحد من رجالکم و لـکن رسول اللّه
احتمال دارد که ذکر «و لـکن رسول اللّه» پس از نفی اُبوّت پیامبر(ص) برای مردان، به منظور یادآوری این نکته باشد که کارهای او، بر اساس رسالت الهی بوده و از پیش خود اقدام نکرده است.
11 - خداوند، علیم (بسیار دانا) است.
و کان اللّه بکلّ شیء علیمًا
12 - خداوند، همواره، به همه چیز دانا است.
و کان اللّه بکلّ شیء علیمًا
13 - آنچه را که خداوند درباره نبوت پیامبر(ص) و ختم آن بیان کرده، براساس علم و آگاهی همه جانبه او است.
و لـکن رسول اللّه و خاتم النبیّین و کان اللّه بکلّ شیء علیمًا
ازدواج
احکام ازدواج 4
اسماوصفات
علیم 11
انبیا
آخرین نبی 7
خدا
علم خدا 13; وسعت علم خدا 12
زینب بنت جحش
ازدواج زینب بنت جحش 4
محمد(ص)
حفظ شخصیت محمد(ص) 3; خاتمیت محمد(ص) 7; دفاع از محمد(ص) 3; رسالت محمد(ص) 9; فلسفه ازدواج محمد(ص) 4، 10; فلسفه عمل محمد(ص) 10; مادری همسران محمد(ص) 5; محمد(ص) و زیدبن حارثه 4; نبوت محمد(ص) 6، 9، 13; نفی پدری محمد(ص) برای مردان 2، 5; نفی پسر برای محمد(ص) 1
نبوت
ختم نبوت 8، 13
تصاویر ضمیمه
