تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نمل – آیه 73 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَإِنَّ رَبَّکَ لَذُو فَضْلٍ عَلَی النَّاس وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لَا یَشْکُرُونَ

و همانا پروردگار تو دارای فضلی [بزرگ ]بر مردم است، ولی بیشتر آنان شکر نمی کنند.

 

1 - خداوند، دارای فضل و رحمت بی کران بر عموم انسان ها

 

و إنّ ربّک لذو فضل علی الناس

تعبیر «فضل» به صورت نکره، بیانگر عظمت و گستردگی آن است و واژه «ناس» ـ به قرینه مقام ـ دربرگیرنده همه انسان ها (مؤمن و کافر) است.

 

2 - تأخیر عذاب کافران و اعطای مهلت به آنان، ناشی از فضل و رحمت الهی

 

و یقولون متی هـذا الوعد ... و إنّ ربّک لذو فضل علی الناس

این آیه در ادامه آیات قبل و بیانگر حکمت تأخیر انداخته شدن عذاب کافران و اعطای مهلت به آنان است.

 

3 - چشاندن بخشی از کیفر دنیایی به کافران، نمودی از رحمت الهی و وسیله ای برای هدایت آنان

 

ردف لکم بعض الذی تستعجلون . و إنّ ربّک لذو فضل علی الناس

همان طور که در آیه پیش گفته شد، مراد از «الذی تستعجلون» می تواند تنها عذاب دنیوی باشد. بنابراین عبارت «بعض الذی تستعجلون» به معنای گوشه ای از مجازات دنیایی است. با توجه به مطلب یاد شده می توان گفت که یادآوری بذل و رحمت الهی بر مردم، پس از بیان «ردف لکم بعض الذی تستعجلون» از آن جهت است که مشاهده گوشه ای از مجازات الهی، بیدارگر و هشدار دهنده است; برخلاف نزول تمامی عذاب که در آن مجالی برای توبه و انابه باقی نمی ماند.

 

4 - ربوبیت خداوند، مقتضی شمول و فراگیر بودن فضل و رحمتش برتمامی مردمان

 

و إنّ ربّک لذو فضل علی الناس

 

5 - پیامبراکرم(ص)، جلوه ای از فضل و رحمت بی کران خدا بر مردم

 

و إنّ ربّک لذو فضل علی الناس

به کار رفتن واژه «ربّ» ـ به جای هر اسم و صفتی دیگر ـ و اضافه شدن آن به کاف ـ که خطاب به پیامبر(ص) است ـ می تواند از آن جهت باشد که تربیت و پرورش شخصیتی چون پیامبر(ص) از سوی خدا، خود نمود بارزی از فضل گسترده او بر مردم است.

 

6 - بیشتر مردم گرفتار ناسپاسی نسبت به خدا، علی رغم فضل و رحمت او بر آنان

 

و إنّ ربّک لذو فضل علی الناس و لـکنّ أکثرهم لایشکرون

 

7 - جامعه بشری، دارای اقلیتی شاکر و سپاسگزار خداوند

 

و لـکنّ أکثرهم لایشکرون

 

8 - لزوم شکر و سپاس در برابر رحمت و فضل الهی

 

و إنّ ربّک لذو فضل ... و لـکنّ أکثرهم لایشکرون

ملامت ناسپاسان از سوی خداوند، نشانگر آن است که پروردگار، از انسان ها خواهان شکر و سپاس است.

 

9 - بیشتر تبه کاران، غافل از مهلت های خداوند و روی گردان از هشدارهای او

 

و یقولون متی هـذا الوعد ... قل عسی أن یکون ردف لکم ... و لـکنّ أکثرهم لایشکرون

با توجه به این که فضل الهی در آیه مورد بحث، ناظر به تأخیر عذاب مجرمان و مهلت دادن به آنان است، جمله «أکثرهم لایشکرون» بدین معنا خواهد بود که: بیشتر آنان از این لطف الهی، عبرت نمی گیرند و به حق روی نمی آورند.

 

10 - بنای خداوند بر فضل و رحمت نسبت به خلق و ناسپاسی های مردم زمینه ساز عذاب

 

و إنّ ربّک لذو فضل ... و لـکنّ أکثرهم لایشکرون

مقدم شدن «فضل و رحمت» بر «شکر و ناسپاسی» می رساند که فضل الهی، دارای اصالت و خواست خدا است; ولی این ناسپاسی ها است که مردم را از آن محروم می سازد و سبب نزول عذاب می شود.

اکثریت

کفران اکثریت 6

خدا

آثار ربوبیت خدا 4; آثار فضل خدا 2; اهمیت فضل خدا 8; رحمت خدا 3، 6، 10; زمینه فضل خدا 4; فضل خدا 6 ، 10; معرضان از هشدارهای خدا 9; نشانه های فضل خدا 5; وسعت فضل خدا 1، 4

رحمت

نشانه های رحمت 3، 5

شاکران

کمی شاکران 7

شکر

اهمیت شکر 8

عذاب

زمینه عذاب 10

غفلت

غفلت از مهلت های خدا 9

کافران

زمینه هدایت کافران 3; کیفر دنیوی کافران 3; منشأ تأخیر عذاب کافران 2; منشأ مهلت به کافران 2

کفران

آثار کفران نعمت 10

مجرمان

غفلت اکثریت مجرمان 9

محمد(ص)

رحمت محمد(ص) 5; فضایل محمد(ص) 5