تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نمل – آیه 66 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

بَلِ ادَّارَکَ عِلْمُهُمْ فِی الْآخِرَةِ بَلْ هُمْ فِی شَکٍّ مِّنْهَا بَلْ هُم مِّنْهَا عَمِونَ

ولی علمشان [به قیامت] در آخرت کامل می شود امّا [فعلا] آنها از آن در شکّ اند; بلکه آنان از [درک] آن کوراند.

1 - دانش و معرفت درباره آخرت، خارج از محدوده توان کافران

بل ادّرک علمهم فی الأخرة

«تدارُک» (مصدر «إدارک») عبارت است از پیوستن اجزای شیء به آن شیء به گونه ای که از آن اجزا، چیزی باقی نمانده باشد. «ادّارک علمهم فی الأخرة»; یعنی، آنها (کافران) دانششان مصروف جای دیگری شده و چیزی از آن باقی نمانده است تا بتوانند آن را درباره آخرت به کار برند. بنابراین آنان نه مجال آن را دارند که با دلایل علمی، آخرت را رد کنند و نه مجال آن را دارند که با برهان های یقینی آن را اثبات کنند.

2 - مصروف داشتن همه تلاش های علمی و فکری در امور دنیایی درپی دارنده خطر محروم شدن از درک حقایق اخروی

بل ادّرک علمهم فی الأخرة

کافران بدان علت از فهم و درک امور اخروی ناتوان شدند که تمام توان علمی خود را خرج دنیایشان کردند.

3 - منکران معاد، ناتوان از رد علمی و یقینی آن

بل ادّرک علمهم فی الأخرة

ضمیر «علیهم» به منکران معاد بازمی گردد. بنابراین خداوند در رد آنان می فرماید: انکار آنها، انکار علمی و مبتنی برپایه برهان نیست و با همه دلایلی که به خیال خود می آورند، باز هم یقین به عدم قیامت پیدا نخواهند کرد.

4 - کافران، گرفتار شک و تردید درباره آخرت

بل هم فی شکّ منها

5 - منکران آخرت، مردمی کور باطن و فاقد بصیرت

بل هم منها عمون

«عمی» (مفرد «عمون») یعنی کور، و مقصود از کوری در آیه، کوری دل است و نه کوری سر.

6 - کور باطنی، ریشه تردیدها و حیرت کافران در مورد قیامت و مسائل آن

بل هم فی شکّ منها بل هم منها عمون

«عمون» نظر به چشم ظاهر ندارد; بلکه عدم بینش و بصیرت کافران را می رساند که در نتیجه آن، آنها گرفتار شک و تردید و حیرت و سرگردانی اند.

آخرت

شک به آخرت 4; عوامل شک به آخرت 6; کوردلی مکذبان آخرت 5

حقایق

زمینه محرومیت از درک حقایق 2

دنیاطلبی

آثار دنیاطلبی 2

کافران

آثار کوردلی کافران 6; جهل کافران 1; شک کافران 4; عجز کافران 1; عوامل شک کافران 6; کافران و آخرت 1، 4

معاد

ضعف علمی مکذبان معاد 3; عجز مکذبان معاد 3