تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نمل – آیه 65 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قُل لَّا یَعْلَمُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الْغَیْبَ إِلَّا اللَّهُ وَمَا یَشْعُرُونَ أَیَّانَ یُبْعَثُونَ

 

بگو: در آسمان ها و زمین هیچ کس جز خدا غیب نمی داند و آنان خبر ندارند چه وقت برانگیخته می شوند.

 

1 - تنها خداوند یکتا، آگاه به غیب آسمان ها و زمین

 

قل لایعلم من فی السمـوت و الأرض الغیب إلاّ اللّه

 

2 - لزوم برخورداری معبود، از علم مطلق و آگاهی به نهانی ترین امور هستی

 

قل لایعلم من فی السمـوت و الأرض الغیب إلاّاللّه

این بخش از آیات، در مقام اثبات توحید و رد شرک است و در این راستا است که علم مطلق الهی مطرح و به انسان یادآوری شده است که این علم فقط در اختیار خداوند می باشد و نه غیر او; پس غیر او شایسته برای پرستش نیست.

 

3 - محدودیت دانش غیرخدا، دلیل شایسته نبودن آنان برای پرستش

 

قل لایعلم من فی السمـوت و الأرض الغیب إلاّ اللّه

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که جهت گیری اصلی در این آیه، نفی شرک می باشد.

 

4 - وجود آسمان های متعدد در جهان آفرینش

 

من فی السمـوت

 

5 - زمان برپایی قیامت، از امور غیبی و علم آن تنها در اختیار خداوند

 

قل لایعلم ... الغیب إلاّاللّه و ما یشعرون أیّان یبعثون

از ارتباط «أیّان یبعثون» با «الغیب» استفاده می شود که رستاخیز، خود مصداق و نمونه ای از امور غیبی است که دانش آن تنها در اختیار خدا است.

 

6 - آگاهی نداشتن غیرخدا به لحظه برپایی رستاخیز، دلیل شایسته نبودن غیر او برای پرستش

 

و ما یشعرون أیّان یبعثون

با توجه به این که معبودهای دروغین مشرکان، از مصادیق مورد نظر در «ما یشعرون» هستند، از ارتباط آن با صدر آیه استفاده می شود که موجوداتی که زمان رستاخیز بر آنها مکشوف نباشد، اصولاً نمی توانند به عنوان معبود شناخته شوند.

 

7 - پرسش کافران از پیامبر(ص)، درباره لحظه برپایی قیامت

 

قل لایعلم ... الغیب إلاّ اللّه و ما یشعرون أیّان یبعثون

برداشت یاد شده بدان احتمال است که عبارت «قل...» در جواب پرسش کسانی باشد که نسبت به وقوع قیامت شک داشته اند; زیرا ضمایر در آیه بعد به این دسته از کافران بازمی گردد.

 

8 - وجود موجوداتی شعورمند در آسمان ها

 

من فی السمـوت

واژه «من» نوعاً برای صاحبان عقل به کار می رود.

 

9 - همه موجودات زنده و شعورمند آسمان ها و زمین، دارای مرگ و رستاخیز

 

و ما یشعرون أیّان یبعثون

ضمیر نایب فاعل در «یبعثون» مربوط به «من فی السماوات و الأرض» است.

آسمان

تعدد آسمان ها 4; غیب آسمان ها 1; موجودات با شعور آسمان ها 8

توحید

دلایل توحید عبادی 6

خدا

اختصاصات خدا 1، 5; علم غیب خدا 1، 5

زمین

غیب زمین 1

شرک

دلایل بطلان شرک عبادی 3

قیامت

پرسش از قیامت 7; جهل به قیامت 6; علم به قیامت 5; وقت قیامت 5، 6

کافران

پرسش کافران 7

محمد(ص)

پرسش از محمد(ص) 7

مرگ

عمومیت مرگ 9

معبودراستین

شرایط معبودراستین 2; علم غیب معبودراستین 2

موجودات

جهل موجودات 6; حشر موجودات 9; محدوده علم موجودات 3; مرگ موجودات 9