تفسیر آیات قرآن کریم – سوره عنکبوت – آیه 65 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَإِذَا رَکِبُوا فِی الْفُلْکِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَی الْبَرِّ إِذَا هُمْ یُشْرِکُونَ

[مشرکان هم چنان بر شرک خود باقی هستند] پس وقتی که در کشتی سوار شوند [و در خطر امواج دریا قرار گیرند] خدا را می خوانند در حالی که [از روی اضطرار مانند یکتاپرستان] در دعا و استغاثه خود تنها به او توجّه دارند، پس آن گاه که به سوی خشکی نجاتشان دهد ناگاه به شرک برمی گردند.

 

1 - مشرکان به هنگام حادثه ای مخاطره آمیز در دریا، خداوند را مخلصانه می خوانند.

 

فإذا رکبوا فی الفلک دعوا اللّه مخلصین له الدّین

 

2 - سفر دریایی با کشتی، خطرآفرین است و کشتی نشین، احساس خطر می کند.

 

فإذا رکبوا فی الفلک دعوا اللّه مخلصین له الدّین

 

3 - سفر دریایی و استفاده از کشتی، در عصر ظهور اسلام، رواج داشته است.

 

فإذا رکبوا فی الفلک دعوا اللّه مخلصین له الدّین

 

4 - احساس خطر، زمینه بیدار شدن فطرت خداجوی آدمی است.

 

فإذا رکبوا فی الفلک دعوا اللّه مخلصین له الدّین

 

5 - پابندی مخلصانه به دین و پرهیز از هرگونه شرک و التقاط، امری لازم است.

 

دعوا اللّه مخلصین له الدّین

چون جمله «دعوا اللّه مخلصین له الدین» در مقام تعریف گرفتاران در خطر است، استفاده می شود که داشتن حالت اخلاص در دین و نداشتن هیچ گونه شرکی، مطلوب خداوند است.

 

6 - اخلاص در دعا و پرهیز از هرگونه شرک، امری بایسته و لازم است.

 

دعوا اللّه مخلصین له الدّین

 

7 - خداوند، پناهگاه انسان و نجات بخش او است.

 

فإذا رکبوا فی الفلک دعوا اللّه مخلصین له الدّین

 

8 - دعای مخلصانه به هنگام اضطرار و احساس خطر، مورد اجابت خداوند است.

 

فإذا رکبوا فی الفلک دعوا اللّه مخلصین له الدّین فلمّا نجّیـهم

«فا» در «فلمّا نجّاهم» تفریع است بر «دعوا اللّه» و مفید حقیقت یاد شده است.

 

9 - نجات دهنده گرفتاران، از خطر، خداوند است.

 

فلمّا نجّیـهم

 

10 - مردم گرفتار در خطر دریا، پس از رهایی از آن و رسیدن به خشکی، به رغم دعای مخلصانه شان در هنگام خطر، به خدا شرک میورزند!

 

فإذا رکبوا فی الفلک دعوا اللّه ... فلمّا نجّیـهم إلی البرّ إذا هم یشرکون

اخلاص

زمینه اخلاص 1

التقاط

اجتناب از التقاط 5

انسان

پناهگاه انسان 7

حمل و نقل

تاریخ حمل و نقل 3; وسایل حمل و نقل دریایی 3

خدا

نجات بخشی خدا 9

خطر

آثار احساس خطر 4; منشأ نجات از خطر 9

دعا

اخلاص در دعا 6، 8; دعا در اضطرار 8; عوامل اجابت دعا 8

دین

اخلاص در دین 5

شرک

اجتناب از شرک 5، 6

فطرت

زمینه تنبه فطرت 4; فطرت خداجویی 4

کشتی

فواید کشتی 3

مسافرت

آثار خطر مسافرت دریایی 1; خطر مسافرت دریایی 2، 10; مسافرت دریایی در صدراسلام 3

مشرکان

دعای مشرکان 1

نجات یافتگان

شرک نجات یافتگان از خطر 10