تفسیر آیات قرآن کریم – سوره مؤمنون – آیه 44 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

ثُمَّ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا تَتْرَا کُلَّ مَا جَاء أُمَّةً رَّسُولُهَا کَذَّبُوهُ فَأَتْبَعْنَا بَعْضَهُم بَعْضًا وَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادیثَ فَبُعْدًا لِّقَوْمٍ لَّا یُؤْمِنُونَ

سپس رسولانمان را پی در پی فرستادیم; هر وقت برای امّتی رسولشان می آمد او را تکذیب می کردند، پس بعضی را در پی بعضی [به وادی هلاکت ]بردیم و آنان را [موضوع] داستان ها ساختیم; پس [از رحمت] دور باد قومی که ایمان نمی آورند.

 

1 - تاریخ، شاهد بعثت پیاپی پیامبران، پس از نابودی قوم ثمود

 

ثمّ أنشأنا من بعدهم قرونًا ءاخرین ... ثمّ أرسلنا رسلنا تترا

«تترا» به معنای پیاپی آمدن است. گفتنی است که «تترا» در این آیه، مصدر به معنای فاعل است که در محل نصب و حال برای «أرسلنا» می باشد. بنابراین تقدیر آن چنین است: «ثمّ أرسلنا جائین واحداً بعد واحد» (پس فرستادگان خود را یکی پس از دیگری، روانه کردیم).

2 - ره یابی جوامع بشری به هدایت، در گرو وجود هدایت گرانی برانگیخته شده از جانب خداوند

ثمّ أرسلنا رسلنا تترا

آمدن پی در پی پیامبران نشانگر آن است که بشر تنها با اتکا به دانش و اندیشه خود قادر به پیمودن راه هدایت نیست.

 

3 - حق ستیزی و سرکشی در برابر پیامبران الهی، خصیصه حاکم بر جوامع بشری در طول تاریخ

 

کلّ ما جاء أُمّة رسولها کذّبوه

 

4 - همه پیامبران، مورد تکذیب و انکار جوامعی قرار گرفتند که به سوی آن مبعوث شده بودند.

 

کلّ ما جاء أُمّة رسولها کذّبوه

 

5 - هر پیامبری، از آنِ جامعه خود و برخاسته از میان مردم همان جامعه بود.

 

کلّ ما جاء أُمّة رسولها

تعبیر «رسولها» (فرستاده همان امت) به جای (رسول)، می تواند بیانگر برداشت یاد شده باشد.

 

6 - جوامع گذشته تاریخ، یکی پس از دیگری، با عذاب قهر الهی و در پی تکذیب انبیا و مبارزه با آنان، مضمحل شدند.

 

فأتبعنا بعضهم بعضًا

«إتباع» (مصدر «أتبعنا») به معنای یکی را در پی دیگری روانه کردن است; یعنی، «پس ما امت های تکذیب گر را پی در پی هلاک کردیم و هر یکی را به دنبال دیگری، به دیار نیستی روانه ساختیم».

 

7 - یاد امت های هلاک شده و تکذیب گر انبیا در داستان ها، تنها اثر بر جای مانده از آنها در تاریخ

 

و جعلنـهم أحادیث

«أحادیث» جمع «اُحدوثة»است. «اُحدوثه» نیز به داستان های شگفتی گفته می شود که با آب و تاب نقل شده و با ولعی خاص شنیده می شود.

 

8 - حاکمیت اراده الهی بر تحولات تاریخ

 

ثمّ أرسلنا رسلنا ... فأتبعنا بعضهم بعضًا و جعلنـهم أحادیث

 

9 - جوامع کفرپیشه و بی ایمان، مورد لعن و نفرین خداوند

 

فبعدًا لقوم لایؤمنون

کلمه «بُعداً» منصوب است به عنوان مفعول مطلق برای  فعل محذوف; یعنی، «بعدوا بُعداً». گفتنی است که «بُعداً» از مصدرهایی است که همواره بجای فعل می آید.

 

10 - افول تمدن ها و هلاکت جوامع کفرپیشه، نمودی است از خشم و نفرین الهی در حق آنان

 

فأتبعنا بعضهم بعضًا... فبعدًا لقوم لایؤمنون

امتها

تاریخ امتها 3، 4، 6; حق ستیزی امتها 3; صفات امتها 3; عصیان امتها 3; عوامل هدایت امتها 2; هلاکت امتها 6

انبیا

انبیا ی بعد از صالح(ع) 1; بعثت انبیا 1; تاریخ انبیا 1، 4; خاستگاه انبیا 5; کیفر تکذیب انبیا 6; کیفر مبارزه با انبیا 6; مردمی بودن انبیا 5; مکذبان انبیا 4

تاریخ

منشأ تحولات تاریخ 8

خدا

حاکمیت اراده خدا 8; نشانه های غضب خدا 10

ذکر

ذکر تاریخ امتها 7; ذکر مکذبان انبیا 7

رسولان خدا

نقش رسولان خدا 2

عذاب

اهل عذاب 6

عصیان

عصیان از انبیا 3

کافران

لعن بر کافران 9; هلاکت کافران 10

لعن

مشمولان لعن خدا 9