تفسیر آیات قرآن کریم – سوره فرقا ن– آیه 8– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

أَوْ یُلْقَی إِلَیْهِ کَنزٌ أَوْ تَکُونُ لَهُ جَنَّةٌ یَأْکُلُ مِنْهَا وَقَالَ الظَّالِمُونَ إِن تَتَّبعُونَ إِلَّا رَجُلًا مَّسْحُورًا

یا گنجی به سوی او افکنده می شد یا برای او باغی می بود که از [محصولات] آن بهره مند می شد; و ظالمان گفتند: شما پیروی نمی کنید مگر از مردی جادو شده.

 

1 ـ فرود آمدن گنجی از آسمان برای پیامبر(ص) جهت تأمین زندگی او، انتظار بی جای مشرکان و کافران

 

و قالوا ... أو یلقی إلیه کنز

انتظار کافران و مشرکان به فرود آمدن گنجی برای پیامبر(ص) ـ به قرینه سخن قبلی آنان که کار و داد و ستد در بازار را خلاف شأن پیامبری می دانستند ـ به منظور تأمین معاش آن حضرت بوده است.

 

2 ـ داشتن باغی پوشیده از درختان با ثمر برای تأمین نیازهای غذایی و معیشتی خویش، توقع بی جای مشرکان در باره پیامبر(ص)

 

و قالوا... أو تکون له جنّة یأکل منها

 

3 ـ ارائه معجزه ای محسوس و قابل رؤیت، توقع مشرکان از پیامبر(ص) جهت اثبات درستی ادعای نبوت خویش*

 

أو یلقی إلیه کنز أو تکون له جنّة یأکل منها

درخواست و انتظار فرود آمدن گنجی برای پیامبر(ص) و یا داشتن باغ های پرثمر ـ که امری محسوس و مملوس است ـ می تواند به این خاطر باشد که کافران، به دنبال معجزه ای محسوس و قابل رؤیت از پیامبر(ص) بودند.

 

4 ـ داشتن ثروتی بی نیاز کننده از هرگونه داد و ستد با مردم، و تأمین شدن نیازهای مادی از سوی خداوند و یا داشتن بوستانی پر ثمر، نشانه درستی ادعای پیامبری در دیدگاه کافران

 

أو یلقی إلیه کنز أو تکون له جنّة یأکل منها

 

5 ـ خودکفایی مالی و بی نیازی از تلاش اقتصادی، حداقل شرط پیامبری و کمترین شایستگی لازم برای احراز مقام نبوت، در دیدگاه سران کفر و شرک

 

أو یلقی إلیه کنز أو تکون له جنّة یأکل منها

برداشت یاد شده، از آن جا است که در آیه پیش آمده بود: «کافران این نکته را القا کردند که پیامبر(ص) از نظر جسمی نباید نیازمند به تغذیه و داد و ستد اقتصادی باشد»; ولی در این آیه از آن نکته صرف نظر کردند و گفتند: «پیامبر باید از نظر معیشتی و مالی خودکفا باشد».

 

6 ـ سحر زدگی، اتهام ظالمانه مشرکان به پیامبر(ص)

 

و قال الظـلمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا

 

7 ـ سران کفر و شرک، سازندگان تهمت و افترا بر پیامبر(ص) و تخریب گران افکار عمومی جامعه صدراسلام بودند.

 

و قال الظـلمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا

از جمله «إن تتّبعون إلاّ...; پیروی نمی کنید مگر...» استفاده می شود که دو گروه در جامعه بودند: 1ـ گویندگان این سخن، 2ـ مخاطبان و پیروان. و به قرینه صفت «الظالمون» می توان گفت که: «گویندگان از سران کفر و شرک بودند».

 

8 ـ مشرکان، مردمانی ستمگر

 

و قال الذین کفروا ... و قال الظـلمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا

 

9 ـ هرگونه اتهام ناروا به پیامبر(ص) (همچون سحر زدگی و ...) ظلم است و اتهام زنندگان ظالم اند.

 

و قال الظـلمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا

 

10 ـ پیروان پیامبر(ص)، در پندار و بیان نکوهشگر و طعن آلود مشرکان، مردمانی نادان و دنباله رو فردی سحر زده

 

و قالوا ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا

از لحن آیه شریفه، استفاده می شود که کافران، این سخن را از سر نکوهش و طعن می گفتند و چون پیروی از فردی سحرزده، امری غیر منطقی است، در حقیقت پیروان آن حضرت را، مردمانی نادان می پنداشتند.

 

11 ـ تحقیر و سرزنش، حربه مشرکان برای بازداشتن مردم از پیروی پیامبر(ص)

 

قالوا ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا

 

12 ـ تهمت سحر زدگی، آخرین توجیه و حربه سران کفر و شرک علیه پیامبر(ص)

 

و قال الظـلمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا

سران کفر و شرک، به ترتیب چند تهمت و افترا را علیه پیامبر(ص) مطرح کردند که اولین آن، تهمت دروغ گویی به آن حضرت و خدشه در اصالت وحی بود. آخرین آن نیز تهمت سحرزدگی به ایشان بود. در تاریخ آمده است که گویندگان این سخن عتبة بن ربیعه، ابوسفیان و ... بوده اند که از سران شرک و کفر به شمار می آمدند. بنابراین آنچه در تاریخ آمده، مؤید دیگری برای برداشت یاد شده است.

 

13 ـ سران کفر و شرک، برای جلوگیری از نفوذ پیامبر(ص) و گسترش اسلام، از شیوه های گوناگون تبلیغی و سیاسی و از راهبردهای متنوع و ممکن استفاده می کردند.

 

و قالوا أسـطیرالأوّلین ... مالِ هـذا الرسول یأکل الطعام ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا

تهمت دروغ پردازی و سحرزدگی به پیامبر(ص) و ایراد و خرده گیری از ایشان، حاکی از گوناگونی شیوه ها و راه های مبارزه کافران با پیامبر و قرآن است. گفتنی است تعبیر «ضربوا لک الأمثال; برای تو مثل ها زده و توصیف ها کرده اند» در آیه بعد، مؤید همین برداشت است.

 

14 ـ قرآن، کتابی پرجاذبه و شگفت آور در نظر سران کفر وشرک

 

و قالوا أسـطیرالأوّلین ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا

اسطوره خواندن قرآن و سحر دانستن آن از سوی سران کفر و شرک، گویای این نکته است که این کتاب الهی، همانند اسطوره، سحر و جادو، برای آنان جاذبه داشت.

اسلام

دشمنان اسلام 13; ممانعت از گسترش اسلام 13

انبیا

باغداری انبیا 4; بی نیازی انبیا 4، 5; تأمین نیازهای مادی انبیا 4; ثروتمندی انبیا 4

رهبران

بینش رهبران شرک 5، 14; بینش رهبران کفر 5، 14; توطئه رهبران شرک 7; توطئه رهبران کفر 7; تهمتهای رهبران شرک 7، 12; تهمتهای رهبران کفر 7، 12; دشمنی رهبران شرک 13; دشمنی رهبران کفر 13; روش مبارزه رهبران شرک 13; روش مبارزه رهبران کفر 13; رهبران شرک و قرآن 14; رهبران شرک و نبوت 5; رهبران کفر و قرآن 14; رهبران کفر و نبوت 5

ظالمان 8، 9

قرآن

جذابیت قرآن 14

کافران

بینش کافران 4; تهمتهای کافران 6، 10; حس گرایی کافران 3; خواسته های کافران 1، 2، 3; روش برخورد کافران 11; روش مبارزه کافران 12; سرزنشهای کافران 10، 11; ظلم کافران 6; کافران و نبوت 4

محمد(ص)

تهمت به محمد(ص) 7; تهمت جادوزدگی به محمد(ص) 6، 9، 12; درخواست باغ برای محمد(ص) 2; درخواست نزول گنج بر محمد(ص) 1; دشمنان محمد(ص) 13; دلایل نبوت محمد(ص) 3; ظلم تهمت به محمد(ص) 9

مسلمانان

تحقیر مسلمانان 11; تهمت جهل به مسلمانان 10; سرزنش مسلمانان 10، 11

مشرکان

ظلم مشرکان 8

معجزه

معجزه اقتراحی 3

نبوت

دلایل نبوت 4