تفسیر آیات قرآن کریم – سوره زمر – آیه 71 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَسیقَ الَّذینَ کَفَرُوا إِلَی جَهَنَّمَ زُمَرًا حَتَّی إِذَا جَاؤُوهَا فُتِحَتْ أَبْوَابُهَا وَقَالَ لَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ یَأْتِکُمْ رُسُلٌ مِّنکُمْ یَتْلُونَ عَلَیْکُمْ آیَاتِ رَبِّکُمْ وَیُنذرُونَکُمْ لِقَاء یَوْمِکُمْ هَذَا قَالُوا بَلَی وَلَکِنْ حَقَّتْ کَلِمَةُ الْعَذَاب عَلَی الْکَافِرِینَ
و کسانی که کفر ورزیده اند دسته دسته به سوی جهنّم سوق داده می شوند تا چون به آن جا می رسند درهای آن گشوده می شود و نگهبانانش به آنها می گویند: آیا رسولانی از خودتان به سوی شما نیامدند که آیات پروردگارتان را بر شما می خواندند و در مورد لقای امروزتان به شما اخطار می کردند؟ می گویند: چرا ولی کلمه عذاب بر کافران محقّق شده است.
1 - کافران پس از حسابرسی اعمالشان، دسته دسته و گروه گروه به دوزخ رانده خواهند شد.
و وضع الکتـب ... و وفّیت کلّ نفس ما عملت ... و سیق الذین کفروا إلی جهنّم زمرًا
«زمرة» (مفرد «زمر») به معنای گروه و دسته است که به دنبال گروه و دسته ای دیگر باشند. بنابراین پیام آیه شریفه این می شود که کافران به چند دسته تقسیم شده; آن گاه دسته دسته به دنبال هم وارد دوزخ خواهند شد.
2 - کفر، دارای مراتب گوناگون است و کافران، در درکات مختلف دوزخ جای دارند.
و سیق الذین کفروا إلی جهنّم زمرًا حتّی إذا جاءوها فتحت أبوبها
تقسیم شدن کافران به چند دسته و گروه و نیز ورود آنان از درب های گوناگون جهنم ، می تواند حاکی از حقیقت یاد شده باشد.
3 - وجود فاصله میان موقف کافران، در محشر و دوزخ
و سیق الذین کفروا إلی جهنّم زمرًا
«سوق» (مصدر «سیق») به معنای راندن و تحریک کردن به رفتن است. آمدن این واژه با حرف «إلی»، نشانگر وجود مسیری برای سوق دادن و راندن دوزخیان به سوی مقصدی است.
4 - باز شدن درب های دوزخ، هنگام نزدیک شدن کافران به آن
حتّی إذا جاءوها فتحت أبوبها
5 - درب های دوزخ، پیش از آمدن کافران بسته است.
حتّی إذا جاءوها فتحت أبوبها
6 - دوزخ، دارای درب های متعدد
فتحت أبوبها
7 - دوزخ، دارای نگهبان و دربانان متعدد است.
و قال لهم خزنتها
«خازن» (مفرد «خزنة») در اصل به کسی گویند که حافظ اشیایی باشد که در مکانی قرار دارد.
8 - کافران به هنگام رسیدن به درب های دوزخ، مورد سرزنش نگهبانان و دربانان قرار خواهند گرفت.
و قال لهم خزنتها ألم یأتکم
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که همزه در «ألم یأتکم» برای استفهام توبیخی می باشد.
9 - پرسش ملامت آمیز نگهبانان و دربانان دوزخ از کافران، درباره آمدن پیامبران تلاوت کننده آیات الهی و انذارگران
و قال لهم خزنتها ألم یأتکم رسل منکم یتلون علیکم ءایـت ربّکم و ینذرونکم لقاء یومکم هـذا
10 - اعتراف کافران در حضور نگهبانان و دربانان دوزخ، به آمدن پیامبران تلاوت گر آیات خداوند و انذارگران الهی برای هدایت آنان
ألم یأتکم رسل منکم یتلون علیکم ءایـت ربّکم و ینذرونکم لقاء یومکم هـذا
11 - تاریخ بشر، برخوردار از رسولان متعدد
رسل
12 - پیامبران، از جنس بشر بوده و از میان متن جامعه خویش برخاسته اند.
رسل منکم
13 - فرستادگان الهی، با در دست داشتن وحی الهی در قالب عبارت های قابل تلاوت در میان مردم، مبعوث می شدند.
ألم یأتکم رسل منکم یتلون علیکم ءایـت ربّکم
14 - تلاوت وحی و آیات الهی برای مردم، از وظایف فرستادگان الهی
رسل منکم یتلون علیکم ءایـت ربّکم
15 - آیات و نشانه های خداوند، متعدد و گوناگون است.
ءایـت ربّکم
16 - قابل شناخت بودن خداوند، از راه وحی و آیات و نشانه های او
ألم یأتکم رسل منکم یتلون علیکم ءایـت ربّکم
سرزنش شدن کافران به خاطر توجه نکردن به آیات الهی، نشانگر این حقیقت است که آیات الهی، قابل شناخت است و انسان از این راه می تواند به خدا پی ببرد.
17 - اخطار و انذار مردم درباره رستاخیز انسان ها، از وظایف رسولان الهی
و ینذرونکم لقاء یومکم هـذا
18 - دعوت مردم به یکتاپرستی و اعتقاد به روز رستاخیز، در رأس برنامه های فرستادگان الهی
یتلون علیکم ءایـت ربّکم و ینذرونکم لقاء یومکم هـذا
19 - عذاب شدن کافران در قیامت، امری قطعی و سنت تغییرناپذیر الهی است.
و لـکن حقّت کلمة العذاب علی الکـفرین
«حَقَّ» به معنای «ثَبَتَ» و «وَجَبَ» (ثابت و واجب شد) است و «کلمة» در آیه شریفه به معنای وعده و یا فرمان می باشد.
20 - عذاب الهی، سرنوشت محتوم کافران
و لـکن حقّت کلمة العذاب علی الکـفرین
21 - کفر به خدا و انکار روز رستاخیز، موجب دوزخی شدن انسان ها است.
و لـکن حقّت کلمة العذاب علی الکـفرین
22 - عذاب کافران، پس از اتمام حجت الهی بر آنان خواهد بود.
ألم یأتکم رسل منکم یتلون علیکم ءایـت ربّکم ... قالوا بلی و لـکن حقّت کلمة العذاب علی الکـفرین
23 - اعتراف کافران به کفر خویش و سزاوار عذاب بودن خود، در آستانه ورود به دوزخ
قالوا بلی و لـکن حقّت کلمة العذاب علی الکـفرین
برداشت یاد شده بر این اساس مبتنی است که جمله «لـکن حقـّت کلمة العذاب علی الکافرین» ادامه کلام کافران دوزخی باشد.
24 - «عن أمیرالمؤمنین(ع) إنّ جهنم لها سبعة أبواب، أطباق بعضها فوق بعض ... و وضع النیران بعضها فوق بعض فأسفلها جهنّم، و فوقها لظی و فوقها الحطمة فوقها سقر، و فوقها الجحیم و فوقها السعیر و فوقها الهاویة;(1)
از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده است: جهنم هفت در ورودی دارد که آنها به صورت طبقاتی بر یکدیگر قرار گرفته اند... و آتش ها بعضی بر بالای بعضی دیگر قرار دارد که طبقه زیرین آن جهنم است و طبقات بالاتر آن [به ترتیب] لظی، حطمه، سقر، جحیم، سعیر و هاویه می باشد».
آیات خدا:
تلاوت آیات خدا 9، 10، 14; تنوع آیات خدا 15; نقش آیات خدا 16
اتمام حجت:
آثار اتمام حجت 22
اقرار:
اقرار به نبوت انبیا 10; اقرار به کفر 23
انبیا:
انذارهای انبیا 9، 10، 17; بشر بودن انبیا 12; پرسش درباره انبیا 9; تاریخ انبیا 11; تعالیم انبیا 13; تعدد انبیا 11; خاستگاه انبیا 12; رسالت انبیا 14، 17، 18; مردمی بودن انبیا 12; نبوت انبیا 13; نقش انبیا 13، 14; وحی به انبیا 13; هدایتگری انبیا 10
انذار:
انذار از قیامت 17
انسان:
انذار انسان ها 17
توحید:
دعوت به توحید عبادی 18
جهنم:
پرسشهای نگهبانان جهنم 9; تعدد دربهای جهنم 6; تعدد نگهبانان جهنم 7; جحیم 24; حطمه 24; سعیر 24; سقر 24; دربهای جهنم 5، 24; درکات جهنم 2، 3، 24; سرزنشهای نگهبانان جهنم 8، 9; لظی 24; کیفیت ورود به جهنم 1; گشودن دربهای جهنم 4; گواهی نگهبانان جهنم 10; موجبات جهنم 21; ویژگیهای جهنم 6، 7; هاویه 24
جهنمیان: 1، 2
گروههای جهنمیان 1
خدا:
راههای خدا شناسی 16; سنتهای خدا 19; عذابهای خدا 19، 20
رسولان خدا: 13
روایت: 24
شناخت:
ابزار شناخت 16
عقیده:
اهمیت عقیده به قیامت 18
قیامت:
آثار تکذیب قیامت 21; مواقف قیامت 3
کافران:
اتمام حجت بر کافران 22; اقرار کافران 10، 23; پرسش از کافران 9; حتمیت عذاب اخروی کافران 19; حتمیت عذاب کافران 20 ;حسابرسی کافران 1; سرزنش کافران 8، 9; عذاب کافران 22; فرجام کافران 20; کافران در جهنم 1، 2، 3; کافران در قیامت 3، 19; کافران هنگام ورود به جهنم 4، 5، 8، 23
کفر:
آثار کفر 21; مراتب کفر 2
وحی:
تلاوت وحی 13، 14; نقش وحی 16
پی نوشت ها:
1. مجمع البیان، ج 6، ص 519; نورالثقلین، ج 4، ص 504، ح 124.