تفسیر آیات قرآن کریم- سوره النباء – آیه 40 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِنَّا أَنذَرْنَاکُمْ عَذَابًا قَرِیبًا یَوْمَ یَنظُرُ الْمَرْءُ مَا قَدَّمَتْ یَدَاهُ وَیَقُولُ الْکَافِرُ یَا لَیْتَنِی کُنتُ تُرَابًا

همانا در مورد عذابی نزدیک به شما اخطار کردیم، روزی که آدمی آنچه را با دو دستش پیش فرستاده است می بیند و کافر می گوید: ای کاش من خاک بودم!

 

1 - خداوند، انسان ها را از عذاب سخت قیامت آگاه ساخته و آنان را از گرفتاری به آن برحذر داشته است.

 

إنّا أنذرنـکم عذابًا قریبًا

نکره بودن «عذاباً»، بر عظمت و بزرگی آن دلالت دارد.

 

2 - اخطارهای الهی درباره عذاب، از میان برنده هرگونه عذر در ترک راه خدا

 

إنّا أنذرنـکم عذابًا قریبًا

جملاتی نظیر «إنّا أنذرناکم» ـ که پس از هشدار به عذاب گفته شود ـ خبر از تحقق انذار نیست; زیرا مخاطب به آن آگاه است; بلکه در مقام اظهار برائت و قطع عذر مخاطب است. ذکر این جمله پس از «من شاء اتّخذ...» ـ در آیه قبل - گویای معذور نبودن کسی است که سیر زندگانی خود را، به سوی خدا قرار نمی دهد.

 

3 - منکران قیامت، در آستانه سقوط در عذاب الهی و لبه پرتگاه آن

 

إنّا أنذرنـکم عذابًا قریبًا

«قرب عذاب» ـ در این برداشت ـ به معنای ارتباط نزدیک آن به کافران گرفته شده است; یعنی، عذابی که کافران به آن انذار شده اند، با آنان ارتباطی تنگاتنگ دارد. بیان وصف «قریباً» برای نفس عذاب ـ نه زمان آن ـ این معنا را تقویت می کند.

 

4 - عذاب آخرت، نزدیک، حتمی و تردیدناپذیر است.

 

عذابًا قریبًا

چنانچه مراد از «قریباً» قرب زمانی عذاب باشد، حاکی از وقوع حتمی و تردید ناپذیری آن خواهد بود; زیرا «زمان نزدیک» ـ به معنای حقیقی آن ـ بر زمان باقی مانده تا قیامت، صدق نمی کند. آری از آن جا که باقی مانده عمر دنیا، در مقایسه با گذشته آن اندک است; می توان گفت زمان چندانی به عذاب قیامت باقی نمانده است.

 

5 - توجّه دادن کافران به کمبود فرصت، از راه کارهای مبارزه قرآن با کفر

 

إنّا أنذرنـکم عذابًا قریبًا

جمله «یقول الکافر...» ـ در ذیل آیه - گویای آن است که روی خطاب در «أنذرناکم»، با کافران است.

 

6 - بشارت و انذار در کنار یکدیگر، از شیوه های قرآن در دعوت به تقوا و مبارزه با کفر

 

إنّ للمتّقین مفازًا ... إنّا أنذرنـکم عذابًا قریبًا

 

7 - کردار انسان ـ نیک یا بد ـ اندوخته ها و پیش فرستاده هایی است که در قیامت اثر می بخشد.

 

ما قدّمت یداه

مراد از کلمه «یداه» (دو دست او) ـ به نحو مجاز ـ تمام اعضا و ابزاری است که انسان اعمال خود را با آن انجام می دهد.

 

8 - دنیا، فرصتی مناسب برای تهیه نیازمندی های آخرت و پیش فرستادن آن

 

ما قدّمت یداه

 

9 - قیامت، روز تجسم اعمال و ظهور دست مایه ها و تلاش های انسان

 

یوم ینظر المرء ما قدّمت یداه

 

10 - انسان، خود ناظر دسترنج خویش در قیامت

 

یوم ینظر المرء ما قدّمت یداه

 

11 - سرنوشت اخروی هر کس، به دست خود او رقم می خورد.

 

یوم ینظر المرء ما قدّمت یداه

 

12 - اعتقاد به مواجه شدن با کردار خویش در قیامت، زمینه ساز پذیرش انذارهای خداوند و بیمناکی از عذاب قیامت

 

إنّا أنذرنـکم عذابًا قریبًا یوم ینظر المرء ما قدّمت یداه

 

13 - کافران در قیامت با مشاهده کردار خویش، عذاب خود را حتمی خواهند دانست.

 

عذابًا قریبًا یوم ینظر المرء ما قدّمت یداه و یقول الکافر یـلیتنی کنت تربًا

از آن جایی که کافران با نگاه به اعمال خویش، آرزوی خاک بودن می کنند; می توان پی برد که آنان، گرفتاری به عذاب را بر خود قطعی دیده اند.

 

14 - کیفرهای کافران در آخرت، بر پایه کردار آنان در دنیا است.

 

ما قدّمت یداه و یقول الکافر یـلیتنی کنت تربًا

 

15 - آفریده شدن به صورت خاک و محرومیت از شعور و تکلیف از آغاز پیدایش، آرزوی کافران در قیامت

 

و یقول الکافر یـلیتنی کنت تربًا

 

16 - کافران در قیامت، به پستی خود و شرافت خاک بر آنان، پی خواهند برد.

 

و یقول الکافر یـلیتنی کنت تربًا

 

17 - کافران در قیامت، حیات اخروی را سرآغاز سختی ها دیده و باقی ماندن به صورت خاک را آرزو خواهند کرد.

 

یـلیتنی کنت تربًا

آرزوی خاک بودن، ممکن است به این معنا باشد که کاش دوباره زنده نشده بودم و به همان حالت پس از مرگ ـ که خاک شده بودم ـ باقی می ماندم.

آرزو

آرزو ی تبدیل به خاک 15، 17; آرزو ی محرومیت از تکلیف 15; آرزو ی محرومیت از شعور 15

انذار

انذار از عذاب 2; انذار از عذاب اخروی 1

انسان

نقش انسان 11

ایمان

زمینه ایمان به انذارهای خدا 12

تبلیغ

انذار در تبلیغ 6; بشارت در تبلیغ 6

تذکر

تذکر کمی فرصت 5

ترس

زمینه ترس از عذاب اخروی 12

تقوا

دعوت به تقوا 6

توشه

توشه اخروی 8

خدا

آثار انذارهای خدا 2; اتمام حجت خدا 2; انذارهای خدا 1

دنیا

رابطه دنیا با آخرت 8; نقش دنیا 8

سبیل الله

رد عذر معرضان از سبیل الله 2

سرنوشت

منشأ سرنوشت اخروی 11

عذاب

اهل عذاب 3; حتمیت عذاب اخروی 4; نزدیکی عذاب اخروی 4

عقیده

آثار عقیده به تجسم عمل 12

عمل

آثار اخروی عمل 7، 9، 14; فرصت عمل 8; ناظران عمل 10

قرآن

انذارهای قرآن 6; بشارتهای قرآن 6; روش بیانی قرآن 6; کفرستیزی قرآن 5

قیامت

تجسم عمل در قیامت 9; ظهور حقایق در قیامت 9، 10، 13، 16; زمینه عذاب مکذبان قیامت 3; ویژگیهای قیامت 9

کافران

آرزوهای اخروی کافران 15، 17; اهمیت تذکر به کافران 5; حتمیت عذاب اخروی کافران 13; رذالت اخروی کافران 16; کافران در قیامت 13، 16، 17; مشکلات اخروی کافران 17; ملاک کیفر اخروی کافران 14

کفر

دعوت به کفر ستیزی 6