تفسیر آیات قرآن کریم- سوره المعارج – آیه 40 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَلَا أُقْسمُ برَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِب إِنَّا لَقَادرُونَ

پس قَسَم می خورم به خداوندگار مشرق ها و مغرب ها که ما حتماً تواناییم،

 

1 - سوگند أکید خداوند، به ربوبیت خویش نسبت به مشرق ها (خاورها) و مغرب ها (باخترها)

 

فلاأُقسم بربّ المشـرق و المغـرب

درباره «لا» در «لا اُقسم» و امثال آن، مفسران توجیهات چندی ذکر کرده اند; از جمله این که «لا» زاید و برای تأکید «اُقسم» می باشد.

 

2 - مشرق ها و مغرب ها، پدیده هایی بس با عظمت در جهان طبیعت و دارای نقش حیاتی در زندگی بشر

 

فلاأُقسم بربّ المشـرق و المغـرب

مطلب یاد شده، با توجه به این نکته است که سوگند به هر چیزی، نشانه عظمت آن چیز است.

 

3 - ربوبیت خداوند، گسترده در سراسر زمین

 

بربّ المشـرق و المغـرب

«مشرق» (مفرد «مشارق») و «مغرب» (مفرد «مغارب») به دو معنا آمده است: الف) مکان طلوع و غروب، ب) جهت طلوع و غروب. در معنای اول، شامل همه مکان هایی است که خورشید از آن طلوع و یا غروب می کند و مقصود از آن می تواند بیان گستردگی ربوبیت خداوند در سراسر زمین باشد. در صورت دوم، می تواند اشاره به تغییر فصول باشد. برداشت یاد شده مبتنی بر معنای نخست است.

 

4 - تغییر فصل های سال، جلوه ای دیگر از ربوبیت یگانه خداوند

 

بربّ المشـرق و المغـرب

 

5 - خورشید، دارای مشرق ها و مغرب ها

 

بربّ المشـرق و المغـرب

بسیار از مفسران، برآنند که مقصود از «مشارق» و «مغارب»، مشرق ها و مغرب های متعدد خورشید است که در هر روز از سال، از نقطه ای غیر از نقطه روز قبل و بعد، طلوع و غروب می کند.

 

6 - جلوه زیبای طلوع ستارگان در شب و غروب آنها، نشانه ربوبیت یگانه خداوند

 

بربّ المشـرق و المغـرب

برداشت یاد شده، مبتنی بر این دیدگاه است که مقصود از «مشارق» و «مغارب»، اعم از طلوع و غروب خورشید و همه ستارگان باشد; نه خصوص خورشید.

 

7 - جهان طبیعت (ستارگان و...) دارای روندی رو به رشد و کمال

 

بربّ المشـرق و المغـرب

«ربّ» به معنای تربیت کردن است و «تربیت» ایجاد حالتی در شیء پس از حالت قبل است تا آن گاه که به حد تمام و کمال برسد (مفردات راغب). این معنا بیانگر روند رو به رشد و تکامل است.

 

8 - قدرت گسترده خداوند، امری غیر قابل انکار و تردید

 

فلاأُقسم بربّ المشـرق و المغـرب إنّا لقـدرون

 

9 - «عن الأَصْبَغ بن نُباتة قال: خطبنا أمیرُالمؤمنین(ع) ... فقام إلیه ابن الکوّاء فقال: یا أمیرالمؤمنین ... یقول: «رب المشارق و المغارب» ... قال(ع) ... أمّا قوله «ربّ المشارق و المغارب» فإنّ لها ثلاث مائة و ستّین بُرجاً تطلُع کلّ یوم من برج و تغیب فی آخر فلاتعود إلیه إلاّ من قابل فی ذلک الیوم...;(1)

 

اصبغ بن نباته می گوید: علی(ع) برای ما خطبه می خواند ... ابن کوّاء برخاست و گفت: ای امیرمؤمنان! ...[خداوند ]می فرماید: (ربّ المشارق و المغارب)... حضرت فرمود: ... اما سخن خداوند (ربّ المشارق و المغارب) [جمع بودن «مشارق» و «مغارب»] به این دلیل است که برای [خورشید ]360 برج است، که هر روز از برجی طلوع نموده و در برجی دیگر غایب می شود و تا سال آینده مثل همین روز، دیگر به آن برج برنمی گردد...».

آفرینش

تکامل آفرینش 7

توحید

نشانه های توحید ربوبی 4، 6

خدا

وسعت ربوبیت خدا 3; وسعت قدرت خدا 8

خورشید

طلوع خورشید 5، 9; غروب خورشید 5، 9

روایت 9

سال

تغییر فصل های سال 4

ستارگان

تکامل ستارگان 7; زیبایی طلوع ستارگان 6; زیبایی غروب ستارگان6

سوگند

سوگند به ربوبیت خدا 1

قرآن

سوگندهای قرآن 1

مشرق

تعدد مشرق 5، 9; عظمت مشرق 2; مربی مشرق 1; نقش مشرق 2

مغرب

تعدد مغرب 5، 9; عظمت مغرب 2; مربی مغرب 1; نقش مغرب 2

پی نوشت ها :

1. احتجاج طبرسی، ج 1، ص 386; نورالثقلین، ج 5، ص 420، ح 43.