تفسیر آیات قرآن کریم- سوره المزمل – آیه 6 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِنَّ نَاشئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْءًا وَأَقْوَمُ قِیلًا

به یقین در تهجّد شب وفاق [قلب و زبان] بیشتر و سخن در آن استوارتر است.

 

1 - شب، بهترین زمان برای برگزاری نماز و انجام دادن عبادت

 

قم الّیل ... إنّ ناشئة الّیل ... و أقوم قیلاً

«ناشئة» مشتق از «نَشْأ» (حادث شدن، پدید آمدن) و به معنای حادثه و پدیده است (مصباح المنیر). اضافه «ناشئة» به «اللیل»، می تواند اضافه بیانیه و یا اضافه ظرفیه باشد. گفتنی است که آیه یاد شده تعلیل برای «قم اللیل...» می باشد; یعنی، شب را به پاخیز چون شب... .

 

2 - ایستادن در پیشگاه خدا با گامی استوارتر و گفتوگو در محضر او با سخنانی راست تر و ریشه دارتر، دو امتیاز برجسته نماز و عبادت شبانه

 

هی أشدّ وطـًا و أقوم قیلاً

ضمیر «هی» به «ناشئة» بازمی گردد. «أشدّ» معادل «أثبت» (با ثبات تر، استوارتر) و «وطیء» مرادف «قیام» (ایستادن) است (لسان العرب). «أقوم» نیز به معنای «أسدّ» (محکم تر) و «قیلاً» همتای «مقال» (سخن گفتن) است; یعنی، آن (پدیده شب) از حیث ایستادن (ایستادن در پیشگاه خدا) استوارتر و از حیث سخن (سخن گفتن در محضر خدا) محکم تر است.

 

3 - نماز شب، پدیده ای بس ارزشمند و والا در پیشگاه خداوند

 

إنّ ناشئة الّیل هی أشدّ

در صورتی که اضافه «ناشئة اللیل» ظرفیه باشد; مقصود از پدیده، عبادت شبانه بوده و معنای «إنّ ناشئة اللیل» چنین خواهد بود: «به راستی پدیده ای (عبادتی) که در شب واقع می شود...». گفتنی است که آیه شریفه در مقام تمجید و ستایش از عبادت شبانه است.

 

4 - قیام و قرائت، اساسی ترین ارکان عبادت و نماز

 

هی أشدّ وطـًا و أقوم قیلاً

اختصاص به ذکر یافتن دو رکن قیام (أشدّ وطئًا) و قرائت (أقوم قیلاً) از میان ارکان پنجگانه نماز، بیانگر مطلب یاد شده است.

 

5 - لزوم پرداختن به تهّجد، پس از استراحت

 

إنّ ناشئة الّیل هی أشدّ وطـًا

برخی از اهل لغت «ناشئة اللیل» را به برخاستن پس از خوابیدن (القومة بعد النومة) معنا کرده اند (قاموس المحیط).

 

6 - برگزاری نماز شب، اختصاص به ساعتی مشخص ندارد.

 

إنّ ناشئة الّیل

«ناشئة اللیل»، به معنای هر ساعتی از شب نیز آمده است (قاموس المحیط).

 

7 - بخش نخست شب، زمان مناسب برای عبادت و نماز

 

إنّ ناشئة الّیل هی أشدّ وطـًا

یکی از معانی «ناشئة اللیل»، ساعات اول شب است (قاموس المحیط).

 

8 - انسان های اهل تهّجد، استوارتر و با صلابت تر از دیگران در کردار و گفتار

 

إنّ ناشئة الّیل هی أشدّ وطـًا

یکی از احتمالات مطرح در آیه شریفه، این است که «ناشئة» صفت برای موصوف محذوف است; یعنی، «إنّ النفس الناشئة فی اللیل». گفتنی است که برداشت یاد شده بر این اساس است که مفضل علیه «أشدّ» و «أقوم»، انسان های غیر متهجد باشند; یعنی، «النفس الناشئة فی اللیل هی أشدّ وطئاً... من النفس الغیر الناشئة فیه».

 

9 - «عن هِشام بن سالم عن أبی عبداللّه(ع) فی قول اللّه عزّوجلّ: إنّ ناشئة اللیل هی أشدّ وطئاً و أقوم قیلاً» قال: یعنی بقوله: «و أقوم قیلاً» قیامَ الرّجل عن فِراشه یرید به اللّهَ لایرید به غیرَه;(1)

 

هشام بن سالم از امام صادق(ع) درباره سخن خدای عزّوجلّ: «إنّ ناشئة اللیل هی أشد وطئاً و أقوم قیلاً» روایت نموده که فرمود: مقصود از «و أقوم قیلاً» برخاستن شخص از رختخواب خود است در حالی که قصدش خدا باشد و غیر او را اراده نکند».

 

10 - «عن أبی جعفر و أبی عبداللّه (علیهماالسلام) إنّهما قالا: هی القیامُ فی آخر اللیل إلی صلاة اللیل;(2)

 

از امام باقر و امام صادق(علیهماالسلام) روایت شده که فرموده اند: [مراد از] آن [«ناشئة اللیل»] برخاستن در آخر شب برای نماز شب است».

احکام 6

تهجد

آداب تهجد 5; اخلاص در تهجد 9; تهجد پس از استراحت 5; وقت تهجد 5

خدا

تکلم با خدا 2

روایت 9، 10

شب

فواید اول شب 7; فواید شب 1

عبادت

ارکان عبادت 4; بهترین وقت عبادت 1; عبادت در اول شب 7; وقت عبادت 7

متهجدان

استقامت متهجدان 8; فضایل متهجدان 8

نماز

احکام نماز شب 6; اخلاص در نماز شب 2; ارکان نماز4; اهمیت نماز شب 10; بهترین وقت نماز 1; صداقت در نماز شب 2; فضیلت نماز شب 2، 3; قرائت در نماز 4; قیام در نماز 4; قیام در نماز شب 2; نمازدر اول شب 7; وقت نماز 7; وقت نماز شب 6

پی نوشت ها :

1. کافی، ج 3، ص 446، ح 17; نورالثقلین، ج 5، ص 448، ح 15 و 16.

2. مجمع البیان، ج 10، ص 570; نورالثقلین، ج 5، ص 449، ح 19.