تفسیر آیات قرآن کریم- سوره المزمل – آیه 2 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا

شب را جز اندکی به پاخیز;

1 - فرمان خداوند به پیامبر(ص)، به شب زنده داری جز اندکی از شب

قم الّیل إلاّ قلیلاً

«إلاّ قلیلاً» استثنا از «لیل» است و مقصود از آن، استثنا از اجزای یک شب و یا استثنا از لیالی (شب ها) است. برداشت یاد شده، مبتنی بر احتمال نخست است.

2 - رخصت یافتن پیامبر(ص)، به ترک شب زنده داری در اندکی از شب ها از سوی خداوند

قم الّیل إلاّ قلیلاً

در صورتی که «إلاّ قلیلاً» استثنا از شب باشد ـ نه اجزای آن ـ مفاد آیه چنین می شود: پیامبر(ص) اجازه دارد به خاطر بروز برخی از موانع (همچون جنگ، بیماری، سفر و...) نماز شب را ترک کند.

3 - اهمیت و جایگاه بلند شب زنده داری، در سلسله تعالیم اسلام

قم الّیل إلاّ قلیلاً

4 - نقش تعیین کننده عبادت و شب زنده داری، در تقویت روحیه و مقاومت در برابر مشکلات تبلیغی و رسالت دینی

قم الّیل إلاّ قلیلاً

به گفته مفسران، این آیات در مکه نازل شده است. فرمان خداوند به شب زنده داری در دوران مکّی (زمانی که رسالت پیامبر(ص) در سخت ترین شرایط قرار داشت) می تواند گویای حقیقت یاد شده باشد.

5 - شب هنگام، زمان مناسب برای عبادت و راز و نیاز به درگاه الهی

قم الّیل إلاّ قلیلاً

6 - «عن محمد بن مسلم عن أبی جعفر(ع) قال: سألتُه عن قول اللّه: «قم اللیل إلاّ قلیلاً» قال: أمره اللّه أن یصلّی کلَّ لیلة إلاّ أن یأتی علیه لیلةٌ فی اللیالی لایصلی فیها شیئاً;(1)

محمدبن مسلم گوید: از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند: «قم اللیل إلاّ قلیلاً» سؤال کردم، فرمود: خداوند به او (رسول اللّه) دستور داده که هر شب نماز [شب ]بخواند; مگر این که شبی از شب ها بیاید که در آن نتواند نمازی بخواند».

استقامت

عوامل استقامت 4

تبلیغ

استقامت در تبلیغ 4

تقویت روحیه

عوامل تقویت روحیه 4

تهجد

آثار تهجد 4; اهمیت تهجد 3

خدا

اوامر خدا 1

روایت 6

عبادت

آثار عبادت 4; آداب عبادت 5

محمد(ص)

اختصاصات محمد(ص) 1، 2، 6; اختیارات محمد(ص) 2; محدوده تهجد محمد(ص) 1، 2; نماز شب محمد(ص) 6

پی نوشت ها :

1. تهذیب الأحکام، ج 2، ص 335، ح 236; نورالثقلین، ج 5، ص 446، ح 4.