تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الطور – آیه 35 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَیْرِ شَیْءٍ أَمْ هُمُ الْخَالِقُونَ

یا مگر از هیچ و بدون علّت خلق شده اند یا خود خالق [خویش] هستند؟

1 - خداوند، خواهان تأمل و اندیشیدن انسان درباره نحوه پیدایش خود

أم خلقوا من غیر شیء

پرسش در آیه شریفه در حقیقت برای واداشته شدن انسان به اندیشه و تفکر صورت گرفته است.

2 - پیدایش انسان، بدون هیچ علت و مبدأ پدیدآورنده، امری محال و نامعقول است.

أم خلقوا من غیر شیء

«شیء» می تواند کنایه از علت فاعلی باشد. بنابراین «من غیر شیء»; یعنی، بدون علت و عامل پدیدآورنده.

3 - نیاز پدیده و شیء ممکن به علت پدید آورنده، امری بدیهی و قابل فهم برای همگان

أم خلقوا من غیر شیء

از این که خداوند این مسأله را با پرسشی ساده و همراه با اعجاب و انکار مطرح کرده است; استفاده می شود که شبهه در نیاز معلول به علت، برای عقل سلیم شگفت انگیز بوده و شک در امر بدیهی است.

4 - نقش خود انسان در پیدایش و خلقت خویش، امری محال و نامعقول است.

أم هم الخـلقون

در آیه شریفه دو فرض مطرح شده است: 1ـ این که پیدایش انسان بی علت باشد; 2ـ این که انسانِ معدوم، در پیدایش خویش نقش داشته باشد که هر دوی آنها محال عقلی است. از این رو آیه شریفه با استفهام انکاری ادا شده است.

5 - پیدایش موجودات، متکی به مبدئی بی نیاز و قائم به ذات است.

أم خلقوا من غیر شیء أم هم الخـلقون

از مجموع آیه شریفه استفاده می شود که پدیده، نیازمند به علتی است که آن علت، خود پدیده و وابسته به غیر نباشد; زیرا در غیر این صورت پرسش انکاری همچنان باقی خواهد بود (چگونه معلولی بی علت پدید آمده است).

6 - خلقت انسان بدون هیچ هدف ارزشمند، امری نامعقول است.

أم خلقوا من غیر شیء

برداشت یاد شده بدان احتمال است که واژه «شیء»، کنایه از غایت و هدف باشد.

7 - هدفداری خلقت انسان، مستلزم بعثت رسولان و هدایت آدمیان به سوی اهداف بایسته

أم خلقوا من غیر شیء

چنانچه عبارت «من غیر شیء» به معنای «من غیر غایة» باشد; از ارتباط مسأله هدفداری خلقت انسان با آیات پیشین ـ که درباره حقانیت رسالت پیامبر(ص) و قرآن بود ـ مطلب بالا استفاده می شود.

8 - پندار باطل مشرکان، در امتیاز آنان بر دیگران و بی نیازی از هدایت و ارشاد *

أم خلقوا من غیر شیء

معنای «أم خلقوا من غیر شیء»، می تواند این باشد که آیا مشرکان مکه، خود را تافته جدابافته ای در آفرینش می بینند که دیگران نیاز به هدایت دارند و اینان بی نیازند؟! بر این مبنا تقدیر آیه شریفه چنین می شود: «أم خلقوا من غیر شیء خلق منه غیرهم».

انبیا

زمینه بعثت انبیا 7

انسان

زمینه هدایت انسان ها 7; فلسفه خلقت انسان 6; منشأ خلقت انسان 2، 4; هدفداری خلقت انسان 6، 7

برهان علیت 2

تفکر

تفکر در خلقت انسان 1; توصیه به تفکر 1

خدا

توصیه های خدا 1

مشرکان

برتری طلبی مشرکان 8; بینش باطل مشرکان 8; تکبر مشرکان 8

موجودات

بداهت نیازمندی موجودات 3; منشأ خلقت موجودات 5

نظام علیت 3