تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الشوری – آیه24 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
أَمْ یَقُولُونَ افْتَرَی عَلَی اللَّهِ کَذبًا فَإِن یَشَأِ اللَّهُ یَخْتِمْ عَلَی قَلْبکَ وَیَمْحُ اللَّهُ الْبَاطِلَ وَیُحِقُّ الْحَقَّ بکَلِمَاتِهِ إِنَّهُ عَلِیمٌ بذَاتِ الصُّدُورِ
آیا می گویند: بر خدا دروغی بسته است؟! [تو از پیش خود وحی را نیاورده ای] پس اگر خدا بخواهد بر قلب تو مُهر می نهد [تا راه وحی بر تو بسته شود] و خدا باطل را محو می کند و حقّ را با کلمات خود پابرجا می سازد همانا او به راز سینه ها دانا است.
1 - نسبت کذب و افترا به پیامبر(ص)، از دیگر موضع گیری های منکران، در قبال وحی قرآنی
اللّه الذی أنزل الکتـب بالحقّ ... أم یقولون افتری علی اللّه کذبًا
ارتباط این آیه با آیات 17 و 18 می تواند توجیه گر واژه «أم» باشد; یعنی، منکران قرآن گاهی با انکار معاد می خواهند وحی را انکار کنند و زمانی هم با نسبت کذب به پیامبر درصدد انکار حقانیت قرآن می باشند.
2 - پیامبر(ص)، به خاطر دعوت مؤمنان به مودت اهل بیت، در معرض اتهام کذب از سوی عناصر سست ایمان *
أم یقولون افتری علی اللّه کذبًا
چنانچه مخاطب در «لا أسئلکم» مسلمانان باشند، از ارتباط «أم یقولون» با آیه شریفه، می توان استفاده کرد که فاعل «یقولون» عناصر سست ایمان هستند و نه مشرکان.
3 - توصیه الهی به مودت اهل بیت، مواجه با تکذیب ها و مخالفت های دشمنان پیامبر در عصر نزول قرآن *
قل لا أسئلکم علیه أجرًا إلاّ المودة فی القربی... أم یقولون افتری علی اللّه
با توجه به آیه قبل، که می توان استفاده کرد که تکلیف محبت اهل بیت به عنوان پاداش رسالت، برای عده ای سنگین آمده بود. ازاین رو آنان پیامبر(ص) را متهم به افترا و دروغ بستن بر خدا می کردند.
4 - اعتقاد مشرکان به وجود خداوند
أم یقولون افتری علی اللّه
از این که مشرکان می گفتند: پیامبر(ص) بر خدا دروغ بسته است، استفاده می شود که آنان اصل وجود خدا را پذیرفته بودند.
5 - اگر پیامبر(ص) کوچک ترین افترا و دروغی بر خدا می بست، کذب وی فاش و از نعمت دریافت وحی محروم می شد.
أم یقولون افتری علی اللّه کذبًا فإن یشإِ اللّه یختم علی قلبک
بنابراین که جمله «فإن یشإ اللّه...» پاسخ اتهام مشرکان باشد، می توان استفاده کرد که اگر پیامبر(ص) دروغ و افترایی بر خدا می بست، خداوند قلب او را مهر و موم می کرد و در نتیجه از دریافت وحی، محروم می ماند.
6 - قلب پیامبر(ص)، محل نزول و دریافت وحی الهی
فإن یشإِ اللّه یختم علی قلبک
7 - قلمرو وحی، مصون از دخل و تصرف عناصر ناصالح و دروغ پرداز
و یمح اللّه البـطل
8 - لطف، رحمت، قدرت و عزت خداوند، مقتضی مصون داشتن حریم وحی از نفوذ و تصرف دروغ پردازان
اللّه لطیف بعباده ... و هو القویّ العزیز ... و یمح اللّه البـطل
ارتباط مجموعه آیات و سیاق واحد آنها، می تواند بیانگر معنای یاد شده باشد.
9 - وحی به پیامبر(ص)، تابع مشیت و خواست خداوند
فإن یشإِ اللّه یختم علی قلبک
جمله «یختم علی قلبک» کنایه از انقطاع وحی است. از ارتباط آن با مشیت خداوند، مطلب بالا استفاده می شود.
10 - محو باطل و تثبیت حق، سنت الهی است.
و یمح اللّه البـطل و یحقّ الحقّ بکلمـته
از فعل مضارع «یمح» و «یحقّ» ـ که دلالت بر استمرار دارد ـ سنت الهی استفاده می شود.
11 - اتهام های منکران بر حقایق وحی، ناپایدار و نابود شدنی است.
أم یقولون افتری ... و یمح اللّه البـطل
12 - وحی الهی (قرآن)، موجب تحکیم حق و نابودی باطل
یمح اللّه البـطل و یحقّ الحقّ بکلمـته
«کلمات» می تواند اشاره به وحی و آیات الهی داشته باشد.
13 - قرآن، کلمه الهی است.
و یحقّ الحقّ بکلمـته
14 - استمرار و گسترش دعوت پیامبر(ص) و آموزه های قرآن، با توجه به سنت خداوند بر محو باطل، نشان دهنده حقانیت اسلام و قرآن است.
أم یقولون افتری علی اللّه ... و یمح اللّه البـطل و یحقّ الحقّ بکلمـته
15 - دلداری خداوند به پیامبر(ص)، نسبت به تثبیت دعوت وی و نابودی مخالفانش
و یمح اللّه البـطل و یحقّ الحقّ بکلمـته
برداشت یاد شده بدان احتمال است که «یمح اللّه الباطل» به صدر آیه «أم یقولون...» مرتبط بوده و درمقام دلداری پیامبر(ص) نسبت به تهمت ها و جنجال آفرینی های مخالفان کافر باشد.
16 - خداوند، دارای آگاهی کامل نسبت به اسرار نهفته سینه ها
إنّه علیم بذات الصدور
17 - علم و آگاهی گسترده خداوند، پشتوانه پیروزی دین حق و شکست جبهه کفر و باطل
و یمح اللّه البـطل ... إنّه علیم بذات الصدور
جمله «إنّه علیم بذات الصدور» می تواند علت برای جمله «و یمح اللّه الباطل» باشد.
اسلام:
حقانیت اسلام 14
افترا:
آثار افترا به خدا 5
اهل بیت(ع):
دعوت به محبت اهل بیت(ع) 2; محبت به اهل بیت(ع) 3
باطل:
عوامل نابودی باطل 12; منشأ شکست باطل 17
حق:
عوامل تحکیم حق 12; منشأ پیروزی حق 17
خدا:
آثار رحمت خدا 8; آثار عزت خدا 8; آثار قدرت خدا 8; آثار لطف خدا 8; آثار مشیت خدا 9; آثار وسعت علم خدا 17; توصیه های خدا 3; سنتهای خدا 10، 14; علم غیب خدا 16; کلمات خدا 13
دین:
منشأ پیروزی دین 17
سنتهای خدا:
سنت بقای حق 10; سنت نابودی باطل 10، 14
قرآن:
حقانیت قرآن 14; فضیلت قرآن 13; نقش قرآن 12
کفر:
منشأ شکست کفر 17
محمد(ص):
آثار دعوتهای محمد(ص) 2; افترا به محمد(ص) 1; افتراهای مکذبان محمد(ص) 1; تبلیغ محمد(ص) 14; تهمت دروغگویی به محمد(ص) 1، 2; دعوتهای محمد(ص) 15; دلداری به محمد(ص) 15; زمینه تکذیب محمد(ص) 3; زمینه تهمتهای مکذبان محمد(ص) 2; منشأ وحی به محمد(ص) 9; نقش قلب محمد(ص) 6; وحی به محمد(ص) 6; هلاکت مخالفان محمد(ص) 15
مشرکان:
خداشناسی مشرکان 4; عقیده مشرکان 4
وحی:
عوامل محرومیت از وحی 5; عوامل مصونیت وحی 8; محل نزول وحی 6; مصونیت وحی 7; ناپایداری تهمتهای مکذبان وحی 11; نقش وحی 12
تصاویر ضمیمه
