تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الذاریات – آیه 54 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَتَوَلَّ عَنْهُمْ فَمَا أَنتَ بمَلُومٍ

پس، از آنان روی بگردان که تو سزاوار ملامت نیستی.

1 - سلب مسؤولیت از پیامبر(ص)، در مورد تبلیغ و هدایت کافران طغیانگر

بل هم قوم طاغون . فتولّ عنهم

2 - پیامبر(ص)، موظف به اتمام حجت بر کافران، و نه مجبور ساختن آنان به پذیرش دین

فتولّ عنهم

«فاء» می رساند که علت سلب مسؤولیت از پیامبر(ص) این است که بر کافران حجت تمام گشته و آنان از سر طغیان کفر میورزند و نه به خاطر نادانی.

3 - سرزنش نشدن پیامبر(ص)، بر روی گردانی از کافران لجوج

فتولّ عنهم فما أنت بملوم

4 - احساس مسؤولیت شدید پیامبر(ص)، برای هدایت مردم، حتی دشمنان لجوج خویش

فتولّ عنهم فما أنت بملوم

تأکید «فما أنت بملوم» پس از ترخیص «فتولّ عنهم» شدت احساس مسؤولیت پیامبر(ص) را در کار خویش می رساند.

5 - ملامت مبلغان دینی از سوی خداوند، در صورت کوتاهی در هدایت خلق *

فما أنت بملوم

با توجه به مفهوم «فما أنت بملوم» روی گردانی رهبران الهی، از هدایت کافران، در همه جا مجاز نیست و در صورتی که بی اذن الهی ترک تکلیف کنند، مورد ملامت خواهند بود.

انسان

آثار تقصیر در هدایت انسان ها 5; هدایت انسان ها 4

خدا

سرزنشهای خدا 5

دین

نفی اکراه در دین 2

طغیانگران

هدایت طغیانگران 1

کافران

اتمام حجت بر کافران 2; اعراض از کافران 3; هدایت کافران 1

مبلغان

سرزنش مبلغان 5

محمد(ص)

اتمام حجت محمد(ص) 2; اعراض محمد(ص) 3; رد سرزنش محمد(ص) 3; محدوده رسالت محمد(ص) 2; محدوده مسؤولیت محمد(ص) 1; مسؤولیت پذیری محمد(ص) 4; هدایت دشمنان محمد(ص) 4; هدایتگری محمد(ص) 1، 4