تفسیر آیات قرآن کریم – سوره الاعلی– آیه 9– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَذَکِّرْ إِن نَّفَعَتِ الذِّکْرَی

پس تذکّر بده، اگر تذکّر دادن سود دهد.

1 - پیامبر(ص)، مأمور موعظه و زنده نگه داشتن تعالیم الهی در اذهان مردم

فذکّر

«تذکیر» (مصدر «ذکّر») به معنای موعظه کردن است (قاموس)، ذکر و حفظ به یک معنا است; جز این که حفظ به فراگیری نظر دارد و ذکر به حضور در ذهن. (مفردات)

2 - فراگرفتن قرآن و حفظ آن و دارا بودن تسهیلات خدا دادی، پیامبر(ص) را از شرایط لازم برای ارشاد مردم برخوردار ساخته بود.

سنقرئک فلاتنسی ... و نیسّرک للیسری . فذکّر

حرف «فاء»، فرمان ارشاد و تذکر را بر آیات پیشین تفریع کرده است. در آن آیات، از توانمندی پیامبر(ص) بر قرائت، حفظ و پی گیری آسان تعالیم قرآن سخن به میان آمده بود. بنابراین وجود آن ویژگی ها، مقدمه لازم برای اقدام به تذکر است.

3 - آگاهی و توانایی، دو شرط لازم در ارشاد مردم

سنقرئک ... نیسّرک ... فذکّر

4 - هدف از نزول قرآن بر پیامبر(ص)، توجّه دادن به مردم و نصیحت کردن آنان است.

سنقرئک ... فذکّر

5 - لزوم موعظه و ارشاد مردم، مشروط به سودمند بودن آن است.

فذکّر إن نفعت الذکری

«ذکری» اسم مصدر برای «تذکیر» است (قاموس)، این کلمه نسبت به کلمه «ذکر»، مبالغه بیشتری دارد. (مفردات) حرف «ان» یا برای اشتراط حقیقی به کار رفته است و یا مراد از آن تشکیک است. برداشت یاد شده ناظر به احتمال نخست است. گفتنی است که مراد از «نفع» در آیه شریفه، اعم از اتمام حجت است; بنابراین تذکری که اتمام حجت باشد دارای نفع بوده و فرمان «ذکّر» شامل آن می شود; ولی در مورد کسانی که بر آنان اتمام حجت شده، شرط وجوب موعظه، تأثیرگذار بودن آن است.

6 - پیامبر(ص)، در مورد کسانی که پند و اندرز به آنان بیهوده است، تکلیفی ندارد.

فذکّر إن نفعت الذکری

7 - لزوم ارشاد تمام مردم، هر چند امیدی به پندپذیری برخی از آنان نیست.

فذکّر إن نفعت الذکری

چنانچه مراد از «إن»، تشکیک باشد، جمله «إن نفعت الذکری» قید «ذکّر» نخواهد بود; بلکه جمله معترضه ای است که تعریض به وجود افراد تذکرناپذیر در بین مردم دارد. مفاد آیه در این احتمال این است که باید همه مردم را ارشاد کرد ولی مگر تذکر سودی دارد؟! این تعبیر علاوه بر اظهار یأس از سودمندی تذکر برای گروهی از مردم، بر نکوهش آنان نیز دلالت دارد.

انسان

تذکر به انسان ها 4; موعظه انسان ها 4

تبلیغ

شرایط تبلیغ 3، 5; علم در تبلیغ 3; فواید تبلیغ 5; قدرت در تبلیغ 3

دین

مبلغان دین 1

قرآن

فلسفه نزول قرآن 4

محمد(ص)

امکانات معنوی محمد(ص) 2; تعلیم قرآن محمد(ص) 2; رسالت محمد(ص) 1; زمینه تبلیغ محمد(ص) 2; محدوده رسالت محمد(ص) 6; محمد(ص) و عبرت ناپذیران 6; مواعظ محمد(ص) 1

موعظه

شرایط موعظه 5; فواید موعظه 5

هدایت

اهمیت هدایت 7

یأس

یأس از هدایت 7