تفسیر آیات قرآن کریم – سوره أحزاب – آیه 8 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

لِیَسْأَلَ الصَّادقِینَ عَن صِدْقِهِمْ وَأَعَدَّ لِلْکَافِرِینَ عَذَابًا أَلِیمًا

تا [خدا] صادقان [در عقیده و عمل] را از راستی شان بپرسد [و پاداششان دهد] و برای کافران عذابی دردآور آماده کرده است.

 

1 - فلسفه پیمان گرفتن خداوند از پیامبران، پاداش دادن به مؤمنان و کیفر دادن به کافران است.

 

   و إذ أخذنا من النبیّین میثـقهم ... لیسئل الصـدقین عن صدقهم ... و أعدّ للکـفرین عذابًا ألیمًا

«لام» در «لیسئل...» لامِ تعلیل یا لام غایت است. مراد از «الصادقین» به قرینه مقابله با «الکافرین» مؤمنان اند. لازم به ذکر است که برداشت بالا، ـ علاوه بر نکته یاد شده ـ مبتنی بر این است که مرجع ضمیر در «صدقهم» واژه «الصادقین» باشد و علت پرسش از صداقت مؤمنان، پاداش دادن به آنها است.

 

2 - فلسفه پیمان گرفتن خداوند از پیامبران، این است که میزان صداقت مؤمنان بروز کند.

 

و إذ أخذنا من النبیّین میثـقهم ... لیسئل الصـدقین عن صدقهم

آنچه از پرسش مذکور در آیه، به ذهن خطور می کند، این است که مؤمنان، مورد سؤال قرار می گیرند تا صداقت شان معلوم شود.

 

3 - مفاد پیمان گرفته شده از پیامبران، ابلاغ پیام الهی به مردم است.

 

و إذ أخذنا من النبیّین میثـقهم ... لیسئل الصـدقین عن صدقهم و أعدّ للکـفرین عذابًا

از تعلیل، به دست می آید که مفاد پیمان، چیزی بوده است که با آن، جمعی به مؤمنان می پیوندند و پاداش می گیرند و جمعی نیز به آن پشت می کنند و عذاب می شوند.

 

4 - مؤمنان، دارای صفت صداقت و درستکاری اند.

 

لیسئل الصـدقین عن صدقهم

مراد از «الصادقین» به قرینه مقابله با «الکافرین» مؤمنان اند. تعبیر از مؤمنان به «الصادقین» می تواند به خاطر نکته یاد شده باشد.

 

5 - خداوند، فراهم آورنده عذابی دردناک برای کفرپیشگان است.

 

و أعدّ للکـفرین عذابًا ألیمًا

«أعدّ» می تواند عطف بر چیزی مثل «فأثاب» باشد که «لیسئل» بر آن دلالت می کند. بنابراین، معنا، چنین می شود: «ما از انبیا پیمان گرفتیم ... تا برای کافران عذابی دردناک مهیّا شود».

 

6 - عذاب شدن کافران، پس از اتمام حجت با آنان است.

 

و إذ أخذنا من النبیّین میثـقهم ... لیسئل ... و أعدّ للکـفرین

 

7 - عمل نکردن به تعالیم و دستور انبیا، درپی دارنده عذابی دردناک است.

 

و إذ أخذنا من النبیّین میثـقهم ... لیسئل ... و أعدّ للکـفرین عذابًا ألیمًا

مراد از «الکافرین» به قرینه اخذ میثاق از پیامبران ـ که همانا، آن میثاق، ابلاغ پیام الهی بوده است ـ کسانی اند که آن تعالیم و پیام ها را نادیده گرفته اند و در نتیجه، گرفتار عذاب می شوند.

 

8 - انسان ها، در سعادت و شقاوت نهایی خود، نقش اساسی دارند.

 

لیسئل الصـدقین عن صدقهم و أعدّ للکـفرین عذابًا ألیمًا

از آن جایی که بازگشت پرسش از «صادقین» (مؤمنان) درباره صداقت شان، به پاداش دهی است، معلوم می شود که صداقت ـ که امری اکتسابی است ـ و نیز متصف شدن به کفر ـ که امری انتخابی است ـ در گرفتن پاداش و یا عذاب شدن، نقش دارد و این، همانا نقش انسان ها را در سعادت آفرینی و یا کسب شقاوت، بازگو می کند.

 

9 - پذیرفتن تعالیم انبیا، رفتاری صادقانه، و قبول نکردن آن، حق پوشی است.

 

و إذ أخذنا من النبیّین میثـقهم ... لیسئل الصـدقین عن صدقهم و أعدّ للکـفرین عذابًا ألیمًا

متعلق «صدق» در آیه، می تواند قبول تعالیم انبیا و متعلق «کفر» قبول نکردن آن باشد.

 

10 - عذاب کافران، بدون پرسش و پاسخ و مؤاخذه خواهد بود.

 

لیسئل الصـدقین ... و أعدّ للکـفرین عذابًا ألیمًا

تغییر اسلوب کلام از «لیسئل...» به «أعدّ...» می تواند به منظور افاده این نکته باشد که عذاب کافران، آماده شده است و جای چون و چرا ندارد.

 

11 - «قال الصادق(ع): إذا سأل عن صدقه علی أیّ وجه قاله، فیجازی بحسبه فکیف یکون حال الکاذب...;(1)

 

امام صادق(ع) فرمود: در صورتی که راستگو، از راستگویی اش سؤال شود که به چه انگیزه ای بوده است؟ و بر حسب آن جزا داده شود، حال دروغگو چگونه خواهد بود...؟».

 

اتمام حجت

 

آثار اتمام حجت 6

انبیا

رد تعالیم انبیا 9; رسالت انبیا 3; قبول تعالیم انبیا 9

انسان

نقش انسان 8

پاداش

پاداش صادقانه 11

خدا

افعال خدا 5; عذابهای خدا 5; عهد خدا با انبیا 3; فلسفه عهد خدا با انبیا 1، 2

دروغگو

کیفر دروغگو 11

روایت 11

سعادت

عوامل سعادت 8

شقاوت

عوامل شقاوت 8

عذاب

موجبات عذاب 7

عصیان

کیفر عصیان از انبیا 7

عمل

عمل صادقانه 9

کافران

اتمام حجت به کافران 6; عذاب کافران 5; کیفر کافران 1، 6، 10

مؤمنان

پاداش مؤمنان 1; صداقت مؤمنان 4; ظهور صداقت مؤمنان 2

نظام جزایی 10

پی نوشت ها :

1 - مجمع البیان، ج 8، ص 531; تفسیر برهان، ج 3، ص 295.