تفسیر آیات قرآن کریم – سوره أحزاب – آیه 13 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَإِذْ قَالَت طَّائِفَةٌ مِّنْهُمْ یَا أَهْلَ یَثْرِبَ لَا مُقَامَ لَکُمْ فَارْجِعُوا وَیَسْتَأْذنُ فَرِیقٌ مِّنْهُمُ النَّبیَّ یَقُولُونَ إِنَّ بُیُوتَنَا عَوْرَةٌ وَمَا هِیَ بعَوْرَةٍ إِن یُرِیدُونَ إِلَّا فِرَارًا
و آن گاه که گروهی از آنان گفتند: ای اهل یثرب! [صحنه نبرد] جای ماندن شما نیست پس برگردید و گروهی از آنان از پیامبر اذن [رفتن] می خواستند و می گفتند: خانه های ما بی حفاظ است، در حالی که آنها بی حفاظ نبود [و] آنان جز اراده فرار نداشتند.
1 - عده ای از منافقان، مسلمانان شرکت کننده در غزوه احزاب را، به ترک جهاد وسوسه می کردند.
و إذ قالت طائفة منهم یـأهل یثرب لامقام لکم فارجعوا
2 - منافقان برای ماندن مسلمانان به همراه پیامبر(ص) در غزوه احزاب ـ باتوجه به هجوم دشمن ـ وجهی منطقی قائل نبودند و آنان را به ترک غزوه، دعوت می کردند.
قالت طائفة منهم یـأهل یثرب لامقام لکم فارجعوا
3 - منافقان مدینه، به مسلمانان وانمود کردند که شکست شان در غزوه احزاب حتمی است.
و إذ قالت طائفة منهم یـأهل یثرب لامقام لکم فارجعوا
4 - منافقان، به نفع جبهه احزاب متّحد، برای درهم شکستن جبهه مسلمانان، فعالیت تبلیغاتی داشتند.
و إذ قالت طائفة منهم یـأهل یثرب لامقام لکم فارجعوا
5 - منافقان، در غزوه احزاب، برای وادار کردن مؤمنان به ترک اسلام و روی آوردن به کفر، تلاش می کردند.
یـأهل یثرب لامقام لکم فارجعوا
برداشت بالا، بر این احتمال است که مراد از «لامقام لکم» ماندن در دین رسول اللّه و مراد از «فارجعوا» دعوت به رجوع به کفر باشد.
6 - یثرب، نام پیشین مدینه پیامبر است.
یـأهل یثرب
7 - منافقان، به نام سابق مدینه، علاقه مند بودند و از نامگذاری آن شهر به «مدینة النبی» ناخرسند بودند.
یـأهل یثرب
با توجه به این که نام مدینه، در آیه صدو بیست از سوره توبه و آیه شصت از سوره احزاب آمده و در این جا، از قول منافقان، آن شهر به نام سابق اش خوانده شده، نکته بالا به دست می آید.
8 - برخی از منافقان و بیماردلان مدینه، از پیامبر(ص) برای ترک جهاد در غزوه احزاب، به بهانه ناامن بودن خانه و کاشانه شان، مصرّانه اجازه می خواستند.
و یستئذن فریق منهم النبیّ یقولون إنّ بیوتنا عورة
مراد از «عورة» در آیه، مستحکم نبودن خانه و قابل ورود بودن آن برای هر کس است که بخواهد وارد شود(مفردات راغب).
9 - پیامبراکرم(ص) فرمانده و تصمیم گیر اصلی در غزوه احزاب بود.
و یستئذن فریق منهم النبیّ
10 - در سپاه مسلمانان، به هنگام غزوه احزاب، نظمی استوار، حاکم بود. به گونه ای که منافقان نیز خود را ملزم به رعایت آن می دانستند.
و یستئذن فریق منهم النبیّ
11 - مستحکم نبودن خانه و کاشانه، بهانه منافقان و افراد بیماردل برای گریز از جهاد در غزوه احزاب بود.
و یستئذن فریق منهم النبیّ یقولون إنّ بیوتنا عورة و ما هی بعورة إن یریدون إلاّ فرارًا
12 - خانه و کاشانه مجاهدان شرکت کننده در غزوه احزاب، خلل ناپذیر و دارای استحکام بود.
یقولون إنّ بیوتنا عورة و ما هی بعورة
13 - خانه و زندگی، از جمله نگرانی انسان است و وابستگی به آنها، باعث تزلزل در جهاد می شود.
یقولون إنّ بیوتنا عورة و ما هی بعورة
14 - زندگی و امنیت فکری، امری حیاتی برای انسان ها است.
و یستئذن ... یقولون إنّ بیوتنا عورة
از این که منافقان، خانه و کاشانه خود را بهانه می گیرند تا به وسیله آن، جهاد را ترک کنند، نشان می دهد که زندگی و داشتن امنیت خاطر درباره آن، امری حیاتی است.
15 - فرار از جبهه جهاد، امری مذموم و ناپسند است.
یقولون إنّ بیوتنا عورة و ما هی بعورة إن یریدون إلاّ فرارًا
16 - ترس و واهمه، باعث می شود که از انسان در صورت محذور داشتن، رفتاری غیر صادقانه سرزند.
یـأهل یثرب لامقام لکم فارجعوا و یستئذن فریق منهم ... یقولون إنّ بیوتنا عورة و ما هی بعورة إن یریدون إلاّ فرارًا
از بهانه گیری منافقان برای فرار از جهاد، به دست می آید که آنان، از طرفی می ترسیدند و از طرفی نمی توانستند معرکه جنگ را ترک کنند. نفس بهانه گیری به جای موضع گیری صریح، رفتاری غیر صادقانه از روی ترس است.
17 - منافقان مدینه، فاقد شخصیت لازم برای موضع گیری صریح و شفاف بودند.
قالت طائفة ... و یستئذن فریق منهم ... یقولون إنّ بیوتنا عورة و ما هی بعورة إن یریدون إلاّ فرارًا
از این که منافقان، به جای موضع صریح درباره عدم شرکت در جهاد، خانه و کاشانه را بهانه می گیرند تا از جهاد بگریزند، می فهمیم که آنان از شخصیت توان مندی برخوردار نبودند.
18 - وحی، نیات منافقان را در رخصت خواهی شان از پیامبر(ص) آشکار کرد.
و إذ قالت طائفة منهم یـأهل یثرب لامقام لکم ... و یستئذن ... إن یریدون إلاّ فرارًا
19 - منافقان، پیشگامان تزلزل و اضطراب و فرار از غزوه احزاب بودند.
هنالک ابتلی ... و زلزلوا زلزالاً ... و إذ یقول المنـفقون ...إنّ بیوتنا عورة ... إن یریدون إلاّ فرارًا
20 - «عن عبداللّه الحلبی عنه(ع): إنّهم قالوا «إنّ بیوتنا عورة...» فأکذبهم اللّه قال: «و ما هی بعورة...» و هی رفیعة السمک حصینة;(1)
از عبداللّه حلبی، از امام(ع) نقل شده که منافقان گفتند: خانه های ما بی حفاظ است. خداوند آنان را تکذیب کرد و فرمود: «و ما هی بعورة...» و آن خانه ها، دارای دیوارهای بلند و محکم بود.»
ارتداد
دعوت به ارتداد 5
امنیت
اهمیت امنیت 14
ترس
آثار ترس 16
جهاد
آسیب شناسی جهاد 13; اجازه ترک جهاد 8، 18; عوامل سستی در جهاد 13; فرار از جهاد 11; ناپسندی فرار از جهاد 15
رفتار
پایه های رفتار 16
روایت 20
علایق
آثار علاقه به خانه 13
عمل
عمل ناپسند 15; عوامل عمل ناپسند 16
غزوه احزاب
اضطراب منافقان مدینه در غزوه احزاب 19; امنیت خانه مجاهدان غزوه احزاب 12; بیماردلان مدینه در غزوه احزاب 8، 11; تلاش منافقان مدینه در غزوه احزاب 5; شکست در غزوه احزاب 3; فرمانده غزوه احزاب 9; قصه غزوه احزاب 1، 2، 3، 4، 5، 8، 9، 10، 11، 12، 19; مسلمانان مدینه در غزوه احزاب 1، 2; منافقان مدینه در غزوه احزاب 1، 4، 8، 11، 20; نظم سپاه مسلمانان مدینه در غزوه احزاب 10
محمد(ص)
فرماندهی محمد(ص) 9
مدینه
بهانه جویی بیماردلان مدینه 8، 11؛ تاریخ مدینه 6; نام پیشین مدینه 6
مسلمانان مدینه
تشویق مسلمانان مدینه به ترک جهاد 1، 2
منافقان
اجازه خواهی منافقان 18; افشای منافقان 18
منافقان مدینه
بهانه جویی منافقان مدینه 8، 11، 20; بی شخصیتی منافقان مدینه 17; بینش منافقان مدینه 3; تلاش منافقان مدینه علیه مسلمانان 4; خانه های منافقان مدینه 20; منافقان مدینه و غزوه احزاب 2، 3; منافقان مدینه و نامگذاری مدینه 7; نقش منافقان مدینه 3; نیت منافقان مدینه 18
ناامنی
بهانه ناامنی 11
وحی
نقش وحی 18
یثرب 6
پی نوشت ها :
1 - تفسیر عیاشی، ج 2، ص 103، ح 98; نورالثقلین، ج 4، ص 243، ح 36.
تصاویر ضمیمه
