تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نمل – آیه 87 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَیَوْمَ یُنفَخُ فِی الصُّورِ فَفَزعَ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَمَن فِی الْأَرْضِ إِلَّا مَن شَاء اللَّهُ وَکُلٌّ أَتَوْهُ دَاخِرِینَ
و [یاد کن] روزی را که در صور دمیده می شود، پس هر که در آسمان ها و هر که در زمین است وحشت می کند مگر کسی که خدا بخواهد و همه خاضعانه نزد او می آیند.
1 - وحشت و هراس شدید موجودات آسمان ها و زمین در روز نفخ صور
و یوم ینفخ فی الصور ففزع من فی السمـوت و من فی الأرض
2 - دمیده شدن در صور، دارای پی آمدهای سنگین و وحشت بار برای همه موجودات هستی
و یوم ینفخ فی الصور ففزع من فی السمـوت و من فی الأرض
تعبیر «السماوات و الأرض» دربرگیرنده همه هستی است.
3 - وجود آسمان های متعدد در جهان آفرینش
من فی السمـوت و من فی الأرض
4 - آسمان ها همچون زمین، دربردارنده موجوداتی شعورمند و با احساس
ففزع من فی السمـوت و من فی الأرض
تعبیر «فزع» نشانگر احساس و «مَن» بیانگر شعورمندی موجودات آسمانی است.
5 - هراس و وحشت شدید موجودات آسمان ها و زمین، در لحظه فروپاشی جهان و نیز روز رستاخیز
و یوم ینفخ فی الصور ففزع من فی السمـوت و من فی الأرض
مراد از «ینفخ فی الصور» می تواند مطلق نفخ صور و دربرگیرنده نفخه اوّلی ـ که فروپاشی جهان و مرگ موجودات را در پی دارد ـ و نفخه ثانیه ـ که منجر به برپایی رستاخیز می شود ـ باشد. گفتنی است که تعبیر «فزع من فی السماوات و من فی الأرض» بیانگر مطلب یاد شده است.
6 - برخی از انسان ها و نیز برخی از موجودات آسمان ها، ایمن از هراس و وحشت ناشی از نفخ صور
ففزع من فی السمـوت و من فی الأرض إلاّ من شاء اللّه
7 - تعلق مشیت الهی بر ایمنی برخی موجودات از وحشت نفخ صور
ففزع ... إلاّمن شاء اللّه
8 - دمیده شدن در صور، مقدمه حضور همه موجودات هستی در پیشگاه خداوند
و یوم ینفخ فی الصور ... و کلّ أتوه
9 - ذلت و خضوع همه موجودات در برابر خداوند در روز رستاخیز
و کلّ أتوه دخرین
«دُخُور» به معنای ذلت و کوچکی است.
10 - قیامت روز ذلت کافران و پایان بخشیدن به گردن فرازی گردنگشان دنیا
أکذّبتم بـایـتی ... و کلّ أتوه دخرین
هرچند تعبیر «کلّ أتوه» شامل همه مؤمنان و کافران می شود; اما با توجه به اصل تناسب و ارتباط آیات، می توان گفت که نظر عمده، متوجه تکذیب کنندگان آیات الهی است. مبنی بر این که آنان گرچه در دنیا ظالمانه کفر ورزیده اند; اما باید بدانند که در آخرت، مجال گستاخی برای هیچ یک از آنان نیست.
11 - مرگ و رستاخیز، حقیقتی عام و دربرگیرنده تمامی موجودات شعورمند آسمان و زمین
ففزع من فی السمـوت و من فی الأرض ... و کلّ أتوه
بنابراین فرض که در آیه فوق، هم مرگ لحاظ شده باشد و هم رستاخیز و به عبارت دیگر مراد از «ینفخ فی الصور» هم نفخه اولی باشد و هم نفخه ثانیه، تعبیر «من فی السماوات و من فی الأرض» و نیز عبارت «و کلّ أتوه داخرین» می رساند که حکم بیان شده در آیه، اختصاص به موجوداتی خاص ندارد; بلکه همه موجودات هستی مشمول آن حکم می باشند.
آسمان
ترس اخروی موجودات آسمان ها 5; ترس موجودات آسمان ها 1; تعدد آسمان ها 3; حشر موجودات آسمان 11; مرگ موجودات آسمان 11; موجودات با شعور آسمان ها 4، 11
آیات خدا
ذلت اخروی مکذبان آیات خدا 10; فرجام مکذبان آیات خدا 10
ترس
ترس از نفخ صور 2
حشر
عمومیت حشر 11
خدا
خضوع بر خدا 9; مشیت خدا 7
قیامت
اهوال قیامت 5; ویژگیهای قیامت 10
کافران
ذلت اخروی کافران 10; فرجام کافران 10
مرگ
عمومیت مرگ 11
موجودات
ترس اخروی موجودات 5; ترس موجودات 1; خضوع اخروی موجودات 9; ذلت اخروی موجودات 9; زمینه حشر موجودات 8
نفخ صور
آثار نفخ صور 1، 2، 5، 8; مصونیت از ترس نفخ صور 6، 7