تفسیر آیات قرآن کریم- سوره فصلت – آیه23 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَذَلِکُمْ ظَنُّکُمُ الَّذی ظَنَنتُم برَبِّکُمْ أَرْدَاکُمْ فَأَصْبَحْتُم مِّنْ الْخَاسرِینَ

و این بود گمان شما که درباره پروردگارتان داشتید که شما را به هلاکت کشید و در نتیجه از زیانکاران شدید.

1 - بی اعتقادی به علم مطلق و فراگیر پروردگار، پنداری نادرست و هلاکت بار

و ذلکم ظنّکم الذی ظننتم بربّکم 

2 - مقام ربوبیت و پروردگاری خداوند، مقتضی علم فراگیر او نسبت به انسان ها و اعمال آنان

ظننتم أنّ اللّه لایعلم ... ظننتم بربّکم

لحن انکارآمیز آیه و تعبیر «ظننتم» و نیز آمدن صفت «ربّ»، نشانگر برداشت یادشده است; یعنی، این گونه گمان درباره «پروردگار» گمانی بی جا و ناروا است.

3 - شرک، باوری بنا شده بر ظن و گمان است; نه علم و یقین.

و ذلکم ظنّکم الذی ظننتم بربّکم

4 - بی اعتقادی به علم گسترده الهی، موجب انحطاط، سقوط و نابودی انسان

أنّ اللّه لایعلم ... ظننتم بربّکم أردیـکم

«ارداء» (مصدر «اردی») به معنای نابود کردن و هلاک ساختن است.

5 - خسارت و زیان کاری مشرکان، نتیجه پندارهای ناروای آنان درباره خداوند

ذلکم ظنّکم ... فأصبحتم من الخـسرین

6 - گمان های بی جا و ناروا نسبت به خداوند، عامل هلاکت و خسران آدمی

ذلکم ظنّکم ... بربّکم أردیکم فأصبحتم من الخـسرین

7 - تکیه بر گمان و پندار، در زمینه مسائل اعتقادی، مایه زیان و خسران آدمی

و ذلکم ظنّکم ... فأصبحتم من الخـسرین

8 - ظن و گمان در زمینه مسائل بنیادی و اعتقادی، فاقد ارزش و اعتبار

ذلکم ظنّکم ... بربّکم أردیکم فأصبحتم من الخـسرین

انحطاط:

عوامل انحطاط 4

انسان:

عمل انسان 2

خدا:

آثار تکذیب علم خدا 4; آثار ربوبیت خدا 2; کیفر تکذیب علم خدا 1; وسعت علم خدا 2

زیان:

عوامل زیان 6، 7

شخصیت:

آسیب شناسی شخصیت 4

شرک:

بی منطقی شرک 3

ظن:

آثار ظن ناپسند 6; بی ارزشی ظن 8

عقیده:

آثار ظن در عقیده 7; ظن در عقیده 6، 8; عقیده باطل 1

مشرکان:

آثار عقیده باطل مشرکان 5; عوامل زیانکاری مشرکان 5

هلاکت:

عوامل هلاکت  4، 6