با سلام و ادب و احترام و تشکر از دست‌اندرکاران مراسم مخصوصا انجمن اندیشه و قلم و تشکر از تمام کسانی که امروز خدمت‌شان بودیم و در اینجا صحبت‌هایی را ارائه فرمودند.
بنده در خاتمه مراسم که نزدیک به اذان است، چند جمله‌ای به عنوان اختتامیه مراسم در خدمت بزرگوار ان هستم.
اجازه می‌خواهم صحبت‌های خود را ابتدا با اشاره به مقاله‌ای که یکی از برجسته‌ترین روان‌شناسان کشور جناب آقای «دکتر محمود گلزاری» آغاز کنم که به بررسی روان‌شناختی شخصیت آیت‌الله هاشمی پرداخته و در چهلمین روز درگذشت ایشان نوشته‌اند.
این مقاله در مجله «سپیده دانایی» در اسفند ۱۳۹۵ در ۲۵۶ صفحه چاپ شده و حدود ۳۰ صفحه آن مربوط به بررسی روان‌شناختی آیت‌الله هاشمی بود. چند جمله‌‌ای از این مقاله می‌خوانم و سپس به تبیین صنایع دفاعی در دفاع مقدس بپردازم.
جتاب آقای گلزاری، مقاله را این‌چنین شروع می‌کنند که آیت‌الله هاشمی سیاستمداری برجسته بودند که در هنگام فوتشان مسئولان جمهوری اسلامی در پیام‌های تسلیت‌شان از او با صفاتی ویژه یاد می‌کنند؛ از جمله مقام معظم رهبری که ایشان را دارای هوش وافر و نمونه‌ای کم‌نظیر از نسل مبارزان ستم‌شاهی و از رنج‌دیدگان در این راه پرخطر و پرافتخار و تکیه‌گاه مطمئنی برای همه کسانی که با وی همکاری می‌کردند. جناب آقای دکتر روحانی در پیامشان می‌گویند سرمایه‌ای بی‌بدیل برای این نظام، چهره فهیم و تاریخ‌ساز انقلاب، فرمانده تمام میدان‌های جهاد و شهادت، قهرمان مبارزه برای پایان جنگ و اندیشمند بزرگ اسلامی و تحلیلگر توانا با شناخت خوب از جهان، اسطوره حلم و تحمل، ایمان و اعتدال، مدیری کم‌نظیر و سرداری شایسته.
یا حضرت آیت‌الله جوادی آملی در پیامی می‌فرمایند: استوانه انقلاب اسلامی، صحابی صالح، صابر و صادق امام راحل و امین امت.
شخصیت‌های مختلفی درباره ایشان می‌نویسند. حضرت آیت‌الله امینی ایشان را بصیر، صبور و مدیر مطرح می‌کنند.
حجت‌الاسلام سیدمحمد خاتمی ایشان را آزادی‌خواه، انقلابی و خستگی‌ناپذیر و گره‌‌گشا در تنگناها و بحران‌ها می‌خوانند.
دیدیم بعد از فوت ایشان این تعبیرهای بلند و ستایش‌آمیز از بزرگان قوم ایران مطرح می‌شود ولی آنچه بسیار مهم بود این بود که میلیون‌ها نفر در تشییع پیکر ایشان شرکت کردند. حضرت امیر علیه‌السلام می‌فرمایند نیکوکاران تنها با چیزی شناخته می‌شوند که خداوند درباره آنان بر زبان بندگان جاری می‌کند و می‌بینیم ایشان بعد از فوتشان مورد تجلیل بزرگان و مردم قرار می‌‌گیرند
دکتر گلزاری در این مقاله در تعریف شخصیت می‌گویند مجموعه‌ای از صفات و سازوکار روان‌شناختی در درون یک فرد که سازمان یافته و نسبتا پایدارند. تعامل‌ها و سازگاری‌های او را با محیط تحت تأثیر قرار می‌دهد. من به همه خصوصیات  فرصت نیست اشاره کنم‌ ولی به این نکته می‌خواهم اشاره کنم و آن تعامل‌هاست. می‌بینید اگر چند نفر را بخواهید مقایسه کنید، دو نفر که با یک رویداد عینی مواجه می‌شوند اما هریک از آنها به ویژگی خاصی از آن رویداد توجه می‌کند و تعبیر و تفسیر متفاوتی از آن رویداد دارند و این تفاوت متأثر از شخصیت آنهاست.
این باعث می‌شود شخصیت آیت‌الله هاشمی نسبت به دیگران بروز بیشتری داشته باشد. می‌بینیم که ایشان در اوج جنگ در سال ۶۱، مسأله دانشگاه آزاد را مطرح می‌کنند یا در اوج مبارزه در زندان اوین، تفسیر قرآن را پایه‌گذاری می‌کنند که امسال ۵۶ جلد از آن را در اختیار داریم.
در اوج جنگ در سال ۶۳، خطبه مترو را می‌خوانند.‌ من می‌خواهم درباره صنایع دفاعی کشور عنوان کنم که پایه‌گذاری آن به دست ایشان و همکارانشان و نیروهای متخصص ما در کشور انجام شده است.
دکتر گلزاری در تحلیل‌شان، شخصیت‌های افراد را با هم مقایسه می‌کنند. ما رهبران بزرگ را در دو گروه می‌توانیم قرار دهیم؛ یک گروه افراد سالم مثبت و نجات‌بخش مانند گاندی، امیرکبیر، ماندلا و امام خمینی(ره)، یا افراد ناسالم جبار و ویران‌گر مانند استالین، هیتلر یا صدام. سپس نتیجه می‌گیرند که حضرت آیت‌الله هاشمی از کسانی هست که در گروه اول قرار گرفته است و شخصیتی را از ایشان ارائه می‌دهند که قابلیت‌های بسیاری بالایی دارد؛ با این وصف که ایشان با هیجان مثبتی که همیشه ایجاد کرده و اشتیاقی که در کار و درگیر شدن به کار داشته، روابط مثبتی را برای خود و اطرافیانش تصور می‌کرده و زندگی‌اش معنا و هدف داشته و به دستاوردهای بالایی هم می‌رسیده است. از این رو ایشان در زمره افراد شکوفا قرار می‌گیرد.
آقای گلزاری تحلیلی انجام می‌دهند و بیان می‌کنند بعضی افراد هستند که از شکوفایی عبور می‌کنند و به فراتر از شکوفایی می‌رسند و ایشان در این مقاله ثابت می کند که آیت‌الله رفسنجانی از افراد معدودی در جهان هستند که فراتر از شکوفایی از نظر شخصیتی بوده و هستند. 
اما برویم سراغ بحث صنایع دفاعی کشور که ایشان در این موضوع هم نسبت به دیگر مسئولان، پیشتاز است.
چند نکته از خاطرات ایشان درآورده‌ام و از خاطراتی که خودم دارم. می‌دانید صنایع دفاعی ایران مربوط به سال ۱۳۰۴ است یعنی در آن سال‌ها در توپخانه که هم‌اکنون ایستگاه مترو امام خمینی ساخته شده، تفنگ برنو ساخته می‌شده و بعد در سال ۱۳۲۰ حدود ۱۵ سال بعد، اداره تسلیحات در ایران شکل می‌گیرد و اولین ساختمان‌های مربوط به صنایع دفاعی در همین منطقه پاسداران نزدیک بزرگراه صدر ایجاد می‌شود. بعد مسلسل‌سازی در سال ۱۳۲۶ در خیابان پیروزی شکل می‌گیرد و بعد سازمان صنایع نظامی ایران در سال۱۳۴۰ کم‌کم شروع به شکفتن می‌کند.
با تعاملی که ایران با غرب پیدا می‌کند و سعی بر این دارد که ایران را ژاندارم منطقه کند و اختیاراتی را به ایران می‌دهند، صنایع تعمیر و نگهداری هواپیما یا تعمیر و نگهداری هلی‌کوپتر و بعضی صنایع الکترونیک به ایران داده می‌شود. در سال ۱۳۵۷ که انقلاب پیروز می‌شود شرایطی در ایران وجود داشته است که ما بعضی از اقلام را در ایران تولید می‌کردیم و بعضی از اقلام را امکان تعمیر و نگهداری داشتیم؛ البته غربی‌ها و آمریکایی‌ها سعی‌شان بر این بوده که ایران بتواند بعضی سلاح‌ها را بسازد و قراردادی بسته شده بود که این مسائل پیش برود ولی بعد از پیروزی انقلاب این فعالیت‌ها متوقف می‌شود. من اصرار دارم بگویم که جنگ به ما تحمیل شد؛ این ایران نبود که دنبال جنگ باشد بلکه ایران دفاع  کرد و در طول جنگ تحمیلی صحبت از جنگ نمی ‌و همیشه کلمه تحمیلی به آن اضافه می‌شد.
هنگامی که جنگ آغاز شد، شش ماه بعد حضرت آیت‌الله هاشمی شروع به نوشتن خاطرات می‌کند. خاطرات مکتوبی که از ایشان داریم مربوط به سال ۱۳۶۰ است و من به خاطرات ایشان رجوع کردم. جالب است در تقریبا ۵ مرداد ۱۳۶۰ یعنی پنج روز پس از شروع خاطراتشان ایشان اشاره می‌کنند شب اول آقای غیوران آمد و مطالبی را راجع به دفتر هماهنگی و صنایع نظامی و کنترل قیمت‌ها گفت. اولین کلمه صنایع نظامی در خاطرات ایشان مربوط به ۶۰/۱/۵ می‌باشد و از این به بعد روزانه هر هفته یکبار این کلمه صنایع نظامی و صنایع دفاعی در خاطرات ایشان دیده می‌شود؛ مثلا چند روز بعد نوشته می‌شود که شکایتی از صنایع نظامی بخاطر عدم کارآیی مطرح شده یعنی فعالیت جنگ شروع شده و احتیاج به مهمات است، باید صنایع نظامی ما فعال عمل کند ولی متأسفانه نمی‌توانست فعال باشد. چند وقت دیگر گزارش جبهه‌ها و صنایع نظامی و مهماتی که در ایران می‌سازیم ارائه کرده‌اند و رفته‌رفته صنایع نظامی فعال می‌شود. دوباره می‌بینیم نوشته شده است انجمن اسلامی صنایع نظامی به همراه آقای علی‌محمد بشارتی آمدند و نارضایتی‌ها را گفتند. جمله جالبی هست مربوط به سالی است که ایشان به مسائل انرژی اتمی هم پرداخته‌اند و در مورد من اشاره می‌کنند محسن دیروز از معادن اورانیوم در اطراف یزد دیدن کرد. نمونه‌‌ای آورده بود و توصیه به همکاری با آقای رضا امراللهی سازمان انرژی اتمی می‌کرد. یعنی از همان موقع ایشان در جریان مطالب انرژی اتمی هم قرار داشتند. در سازمان انرژی اتمی فعالیت‌هایی آغاز شده بود برای پایلوت تولید کیک زرد که محصول اولیه نیروگاه‌ها برای ساخت سوخت است. بحث این بود که در ایران باید به دنبال معادن اورانیم باشیم و خود ایشان بنده را به انرژی اتمی فرستاد، سپس با آقای امراللهی رفتیم ساغند یزد یکی از معادنی که در کشور هست. هنوز هم این معضل حل نشده و مشکل اساسی ما برای عدم توسعه انرژی اتمی، نداشتن اورانیوم کافی است.
در ماه‌های بعد می‌بینیم که نوشته شده وزیر دفاع آمد و در مورد هیأت مدیره جدید سازمان صنایع نظامی ارتش مشورت کرد. همانطور که پیش می‌رویم به اینجا می‌رسیم که حزب‌اللهی‌های صنایع نظامی آمدند و از هیأت مدیره صنایع نظامی گله داشتند. بعد سروکله جناب آقای محسن رفیق‌دوست از وزارت سپاه پیدا می‌شود. اینجاست که واقعا نیروهای اصیل انقلاب و برادران پاسدار و برادران متخصصی که در سپاه جمع شده بودند به این نتیجه می‌رسند که باید به میدان بیایند و حرکتی را در جهت صنایع دفاعی آغاز کنند.
همان‌طور که جلو می‌رویم، برنامه‌ریزی برای صنایع نظامی ما چه در صنایع دفاعی و چه در صنایع سپاه شکل مناسب خود را می‌گیرد و صنایع نظامی در صنایع دفاع از روش‌های کلاسیک استفاده کرده و کارخانجاتی در اختیار داشته و تولیداتی را داشته برنامه‌ریزی کرده باشد. این طرف هم تولیدات مردمی به صورتی که تمام صنایع کشور در خدمت دفاع قرار بگیرد قرار می‌شود که فعال شود. این به کمک نیروهایی که در وزارت سپاه و سازمان صنایع سپاه شکل می‌گیرد انجام می‌شود و این نیروها سعی می‌کنند با برنامه‌ریزی کارخانجات مهم را فعال کنند و در جهت تولیدات نظامی و اینکه بتوانند انواع مهمات نظامی و ادوات را به‌وفور از انواع مختلف را به جبهه‌ها برسانند. گروه‌های مختلفی شکل می‌گیرد اعم از گروه مهمات، گروه موشکی، گروه ادوات، گروه صنایع دریایی و گروه‌های مختلفی که آن روز در سازمان صنایع سپاه شکل می‌گیرد و در کنار رزمندگان اسلام این موضوع دنبال می‌شود ‌و دائما مورد حمایت حضرت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی قرار می‌گیرد. مثلا اینجا نوشته‌اند وزیر سپاه و معاونانشان به منزل آمدند و انتقاداتی به مدیریت صنایع نظامی داشتند و از عظمت امکانات و ضعف مدیریت گفتند و پیشنهاداتی را ارائه دادند و مدعی بودند حدود ۳۰ درصد از ظرفیت آن استفاده می‌شود.
تلاش شده به سرعت این امکانات در اختیار قرار گیرد. جملاتی هست مثل اینکه حسن روحانی آمد و راجع به ارتش و جنگ و صنایع نظامی صحبت کرد. حتی از هادی غفاری صحبت می‌شود که نماینده تهران بود و از مدیریت صنایع نظامی گله داشت. این مسائل باعث می‌شود کم‌کم صنایع نظامی مورد توجه حضرت آیت‌الله هاشمی قرار گرفته و بازدیدهای دوره‌ای داشته و کاملا در جریان تولیدات قرار می‌گرفتند و حمایت می‌کردند تا صنایع نظامی ما در گروه‌های مختلف نه تنها در بخش موشکی بلکه در بخش‌های دیگر فعال شود. یکی از بخش‌هایی که امروز به آن پرداخته شده، بخش صنایع موشکی است.
یکی از مسائل ما در جنگ نفتکش‌ها این بود که صحبت از تیرهای غیب می‌شد. بعضی نفت‌کش‌ها در خلیج‌فارس دچار انفجار می‌شدند و تیرهای غیب جلوی فعالیتشان را می‌گرفتند. طبیعی بود در این اتفاقات به سبکی باید برنامه‌ریزی می‌شد و اینها می‌توانستند در سازمان صنایع دفاعی ما شکل بگیرد. با حمایت‌هایی که آن روزها صورت گرفت و الان نمی‌شود از آنها یاد کرد، این نتایج به دست آمد.
گزارش جالب دیگر این است: سپس به باغ شیان که نمایشگاه سازمان دفاعی است رفتیم تا ساعت هفت شب یکسره از پیشرفت‌های صنایع نظامی بازدید کردیم و محققان و مخترعان توضیح دادند و طرح ساخت موشک شبیه تاو که تقریبا نزدیک به کمال است و موفقیت و پشتکار جوانان حیرت‌انگیز است و تهیه امکانات جنگ بسیار چشمگیر است. سپاه در ساخت انواع خمپاره و وسایل، پیشرفت قابل توجهی دارد  و طرح  هواپیمای بدون سرنشین را ازمایش می‌کنند.
ما در سال ۶۳ توانستیم هواپیمای بدون سرنشین را شروع کنیم و بسازیم، در امور موشک هم سال‌ها پیشرفت‌های چشمگیری داشتیم. انواع موشک‌های ضدتانک در ایران ساخته شد. موشک تاو یکی از موشک‌هایی بود که در جریان مک فارلین به ایران داده شد و امروز بحثش است در ایران شبیه آن ساخته و آزمایش شد و ایران الان امکان این را داردکه شبیه موشک تاو بسازد. تاو تنها موشکی است که می‌تواند تانک t72 را مورد هدف قرار دهد. این تانک روسی، بسیار تانک پیشرفته‌ای بود که روس‌ها به صدام داده بودند و جبهه‌ها را با آن در قلمرو خود نگه داشته بودند. با تولید تاو در ایران این امکان به دست آمد که پیروزی‌هایی در جبهه حاصل گردد. حتی خود روس‌ها موشکی داشتند به نام ماریوتکا که در شهید شاه‌آبادی این موشک ساخته شد. البته شبیه این موشک ساخته شد. پس ما انواع موشک‌های ضدتانک را قبل از موشک‌های دوربرد در همین تاریخ‌ها ساخته بودیم و اینها همه به دقت با بازدیدهایی که آیت‌الله هاشمی از صنایع نظامی می‌کردند، دنبال می‌شد تا به نتیجه برسد. 
جایی در خاطرات همین روزها نوشته‌اند: «دو یا سه نفر که مبتکر مین دریایی و موشک طائر قدس بودند آمدند و برای ساخت موشک دوربرد کمک می‌خواستند در صورتی که بتوانند به طرحشان عمل کنند در بخش نظامی تحول بزرگی ایجاد خواهد شد». یا نوشته‌اند: «آقای رفیق‌دوست تلفنی اطلاع دادند که یک گروه از لیبی برای راه‌اندازی موشک سام و دو گروه از سوریه برای همکاری در ساخت موشک وارد شدند». همان‌طور که گفتند، ایشان از دیپلماسی خارجی هم برای اینکه صنایع نظامی را به پیش ببرند، استفاده می‌کردند.
اینجا مملو از مسائلی است که در خاطرات ایشان درباره موشک گفته می‌شود. الان اگر ما در شرایطی قرار گرفته‌ایم‌که در صنایع نظامی حرفی برای گفتن داریم، واقعا تلاش‌هایی است که برادران ما در صنایع نظامی وزارت دفاع و صنایع دفاعی وزارت سپاه در طول سال‌های جنگ انجام دادند و هر دو مورد حمایت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی قرار می‌گرفتند و مشکلاتشان یک‌به‌یک حل می‌شد. بعد از جنگ ‌هم ایشان به فوریت هر دو اینها را در هم ادغام کردند و صنایع دفاعی نیروهای مسلح شکل گرفت. از این به بعد بود که در دوره سازندگی، باز هم کمک و هدایت را از صنایع نظامی به عنوان یک کار دفاعی دنبال کردند و خوشبختانه کشور توانست در یک برهه کوتاه به وضعیتی برسد که نسبت به اکثر کشورهای منطقه بلکه کشورهای دورتر از منطقه هم وضعیت پایدارتر داشته باشد. دشمنان ما می‌دانند که در شرایطی قرار گرفته‌ایم که می‌توانیم سلاح‌های مورد نیاز برای دفاع را به‌صورت جدی در کشور بسازیم.
من لازم بود خدمت شما برسم و از تلاش‌های حضرت آیت‌الله هاشمی در مورد صنایع دفاعی بگویم. در این منطقه از تهران که امروز این مراسم برگزار می‌شود، موزه دفاع مقدس و انقلاب اسلامی ساخته شده و بازرسی که داشتم در مورد صنایع دفاعی کشور آثاری، اشیایی و یا توضیحاتی داده نشده و مسولیت بخشی از موزه به عهده شهرداری می‌باشد. خواسته من این است که اطلاعات لازم را درباره صنایع دفاعی به جوانان ارائه دهیم.
با این جمله صحبت‌های خود را خاتمه می‌دهم که آیت‌الله هاشمی واقعا به گفته روانشناسان برجسته کشور، در وضعیت فراشکوفایی قرار داشت. انشاءالله یادشان گرامی داشته شود و راهشان پررهرو باشد.
 

همایش آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و هشت سال دفاع مقدس
16 مهر 1396
کتابخانه ملی ایران
منبع: از دفاع تا رفاه