بسم الله الرحمن الرحیم

ابوجعفر محمدبن علی ابن حسین، ملّقب به شیخ صدوق از بزرگان علم حدیث در میان فقهای اشهر شیعه است. تألیفات فراوان وی، مخصوصاً کتاب ارزشمند «من لایحضره الفقیه» که یکی از کتب اربعه می‌باشد، چراغ راه همه کسانی است که از نیمه اول قرن چهارم تاکنون در راه نشر معارف متعالی مکتب اهل بیت(ع) تلاش می‌کنند.

براساس مآخذ و منابع موجود، این مجتهد مبرّز، زندگی 53 ساله خویش را (تولد 328، وفات 381‌ هجری قمری) به غیر از ایام طفولیت، صرف تعلیم و تعلّم فقه اسلامی نمود و سعی می‌کرد در ارائه فتاوا، روایات را درست مثل شیوه زمان ائمه(ع) یعنی با ذکر اسناد و تمام خصوصیات دیگر ضبط نماید.

ویژگی بارز شیخ صدوق، آغاز حرکتی در فقه است که سرانجام منجر به تدوین کتبی با عنوان «رساله عملیه» شده است. البته ایشان این اصطلاح را از کتاب «شرایع» والد خویش، علی بن بابویه قمی، استخراج کرد و آن را با عنوان «الرساله الی ابنه» نامید.

ویژگی دیگر شیخ همزمانی تولد ایشان با آغاز غیبت کبرای حضرت حجت در سال 328 هجری قمری است که او نیز مانند فقهای اسلامی کوشید تا از اخبار و آثار ائمه(ع) حفاظت نماید. چون در این دوره دشمنان سعی وافر در جعل حدیث داشتند و او مانند دیگر فقهای هم عصر خویش مشغول دسته‌بندی و تبویب اخبار شد تا سره و ناسره به هم نیامیزند.

سومین ویژگی شیخ، تلاش برای تنقیح و تهذیب اخبار از جهت سند و متن بود که همین کار پایه «علم حدیث» شد.

چهارمین ویژگی شیخ تأکید بر ضبط اسامی رجال و راویان احادیث بود تا آنچه از اصحاب ائمه(ع) نقل می‌شود، مشخص و روایات مقبول و صحیح و موثق از اخبار مردود و ضعیف تمییز داده شود.

بدون شک خدمتی که شیخ صدوق انجام داد، بسیار ارزشمند است، چون کتاب‌هایش* از عناصر اصلی حفاظت از بنایی استوار است که امروزه به عنوان فقه پویا و بالنده در اختیار محققین قرار گرفته است.

اکبر هاشمی‌ رفسنجانی

رئیس‌ مجلس‌ خبرگان‌ رهبری

رئیس ‌مجمع تشخیص‌ مصلحت ‌نظام