بسم الله الرحمن الرحیم

دستور صریح امام(ره) مبنی بر تشکیل شورای انقلاب در زمانی که هنوز در تبعید بودند، نشان از عقیده قلبی ایشان بر اصل قرآنی «شورا» و احترام به خرد جمعی در جامعه اسلامی است. در حالی که با توجه به جایگاهی که نزد مردم داشتند، هر تصمیمی که می‌گرفتند و هر دستوری که می‌دادند، سمعاً و طاعتاً پذیرفته می‌شد و این نکته را در حکم تشکیل شورای انقلاب هم آوردند که «به موجب حق شرعی و براساس رأی اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به اینجانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی با نام شورای انقلاب مرکب از افراد با صلاحیت و مسلمان و متعهد مورد وثوق موقتاً تعیین شده و شروع به کار خواهند کرد.»

فرصت را غنیمت می‌شمارم و اولاً به اهمیت شورا در اسلام و قرآن و پس از آن با بازخوانی روند تاریخی تشکیل شورای انقلاب ،به دستاوردهای آن پیام امام(ره) می‌پردازم.

قرآن کریم علاوه بر تأکیدات ضمنی بر توجه به نظرات دیگران برای تصمیم گیری‌ها، در دو مورد یعنی آیه 159 سوره آل عمران و آیه 38 سوره شورا با صراحت دستور به مشورت می‌دهد که: «و شاورهم فی الامر» و «وامرهم شوری بینهم»

نکته ظریف این دو آیه آمدن کلمه «امر» در پس و پیش شوراست و با توجه به گستردگی معنای امر در ادبیات قرآنی، باید پذیرفت که دستور کتاب مبین متوجه همه شئون زندگی فردی و اجتماعی می‌باشد.

نهضت امام خمینی(ره) نیز از همان نخستین سالهای شروع مبارزه، بر پایه مشورت با بزرگان بود که نقطه آغاز آن جلسات هفتگی مراجع قم و آیات عظام بود که به پیشنهاد امام تشکیل می‌شد.

در سالهای آخر که گروههای دیگر هم به صف مبارزه علیه رژیم پهلوی پیوسته بودند و بعضاً براساس تصمیمات خویش دست به اقداماتی می‌زدند، واهمه تشتت و در پی آن سرکوب مبارزین بیشتر احساس شد. به همین خاطر ما گروهی از طلبه‌ها با تشکیل بسیار مخفی شورای انقلاب، اوضاع را رصد و به مقتضای شرایط اقدام می‌کردیم، اما به خاطر آگاهی از اندیشه‌های امام(ره) مبنی بر مخالفت با کارهای تشکیلاتی در مبارزه، خواستیم قبل از هر کاری از ایشان اجازه بگیریم.

ناگفته نماند که مخالفت امام با کارهای تشکیلاتی به خاطر بیم ایشان از لو رفتن استوانه‌های مبارزه در داخل بود و صریحاً می‌فرمودند ساواک با نفوذی که در جامعه دارد، خیلی زود شما را شناسایی و از این طریق مبارزه را دچار رکود می‌کند.

به هر حال در یکی از سفرهای آیت‌الله شهید مرتضی مطهری به پاریس، موضوع تشکیل شورای انقلاب به سمع ایشان رسید و ایشان با تأکید این اقدام و معرفی 5 نفر به عنوان اعضا، هم به آن رسمیت بخشیدند و هم دیگران را مکلّف به انجام کارهای مبارزاتی در محدوده تصمیمات شورا نمودند.

به یاد دارم که آن اوایل ما پنج نفر، یعنی شهید دکتر بهشتی، شهید دکتر باهنر، شهید استاد مطهری، آیت‌الله موسوی اردبیلی و من هفته‌ای یک بار و بعدها هفته‌ای دو بار به صورت کاملاً مخفی و در منازل اعضا تشکیل جلسه می‌دادیم و تصمیمات بلافاصله از طریق کانال‌های ارتباطی با امام در میان گذاشته می‌شد و پس از کسب تکلیف به مرحله اجرا درمی‌آمد.

مهمترین مأموریت ما در ماهها قبل از پیروزی که عمده‌ترین مسئولیت امام راحل به عنوان رهبر جامعه بود، بررسی شرایط تأسیس دولت انتقالی و فراهم کردم مقدمات اولیه آن بود که در این راستا مذاکره با مقامات نظامی نیروهای مسلح، دیدارهای دیپلماتیک، مأموریت راه‌اندازی نفت و انتخاب رئیس دولت موقت از جمله اقدامات بود.

در همان ایام به دستور امام که عضویت دیگران در شورای انقلاب را منوط به پیشنهاد اعضای 5 نفره و تأیید ایشان کرده بودند، آیت‌الله مهدوی کنی، آیت‌الله طالقانی، آیت‌الله خامنه‌ای، مهندس بازرگان، دکتر سحابی و عده‌ای دیگر از شخصیت‌ها عضو شورا شدند.

همزمان با پخش خبر احتمال بازگشت امام(ره) به میهن، شورای انقلاب با تأسیس کمیته‌های متعدد، از جمله کمیته سوخت، کمیته اعتصابات و کمیته استقبال، مقدمات ورود ایشان را آن‌گونه فراهم کرد که در آن اوضاعی که همه مسئولیت‌ها مخصوصاً در فرودگاه در دست رژیم بود، نگرانی اصولی در کشور وجود نداشت.

پس از ورود امام(ره) بحث‌های مهمی چون تشکیل دولت، تشکیل مجلس شورای ملی، تشکیل مجلس مؤسسان (خبرگان) و تغییر قانون اساسی در شورای انقلاب مطرح شد که پیشنهاد مهندس بازرگان به امام(ره) برای نخست وزیری دولت موقت مهمترین دستاورد آن بود.

تصویب اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ملی شدن بانک‌ها، سامان بخشیدن به محاکمات دادگاههای انقلاب، برگزاری همه‌پرسی درباره نوع نظام، بررسی پیش‌نویس قانون اساسی، تصویب قانون شوراهای محلی، ملی شدن صنایع بزرگ، تصویب اولیه آیین نامه مجلس خبرگان و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی به فاصله یک سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از جمله دستاوردهای شورای انقلاب بود که با توجه به مقبولیت اساس اقدامات شورایی و محبوبیت اعضا در جامعه، به عنوان نهادی مافوق دولت موفت، خطوط کلی و راهبردی را مشخص می‌کرد.

نکته حائز اهمیت در خصوص اقدامات شورای انقلاب، بیانیه مهم آن پس از استعفای دولت بازرگان خطاب به ملت ایران بود که بر عزم جزم خویش برای برگزاری همه‌پرسی درباره قانون اساسی، برگزاری انتخابات مجلس شورای ملی و ریاست جمهوری تأکید کرد که این سه به ترتیب در دوازدهم آذرماه 58، پنجم بهمن 1358 و هفتم خرداد 1359 انجام شد.

پس از شروع بکار مجلس شورای اسلامی برای قانون‌گذاری و مشخص شدن اعضای شورای نگهبان برای انطباق مصوبات مجلس با شرع و قانون اساسی، آخرین جلسه شورای انقلاب در روز پنج‌شنبه، 26 تیرماه 1359 تشکیل و پایان کار شورای انقلاب پس از 18 ماه تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و اجرا به شکل رسمی اعلام شد.

اکنون پس از گذشت حدود 30 سال از جلسات شورای انقلاب، وقتی به مذاکرات آن می‌اندیشم، می‌بینم اعتلای کشور و حفظ وحدت اعضا با همه اختلافات سلایق، محور تصمیم‌گیری‌ها بود و اگر درایت امام(ره) نبود، معلوم نبود انقلاب در آن سالهای اول و در اوج انواع و اقسام توطئه‌ها چه سرنوشتی داشت!!

اکبر هاشمی‌ رفسنجانی

رئیس‌ مجلس‌ خبرگان‌ رهبری

رئیس ‌مجمع تشخیص‌ مصلحت ‌نظام

*************************************************

* به مناسبت: 22 دی ماه، سالروز تشکیل شورای انقلاب