محمدابراهیم ترقی نژاد

دیروز سفارتخانه های ایران در کشورهای مختلف وضعیت متفاوتی را نسبت به روزهای پیشین خود تجربه کردند: پرچم های سفارتخانه های ایران به نشانه عزا نیمه افراشته شده و دفترهای یادبود یکی پس از دیگری مفتوح شدند. دستگاه دیپلماسی ایران نیز از همان نخستین ساعات انتشار خبر درگذشت آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی چهره ماتم و عزا را به خود گرفت: کماآنکه محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران از نخستین کسانی بود که این درگذشت را تسلیت گفت و از نخستین افرادی بود که در حسینیه جماران حضور یافت. او در نخستین واکنش خود درخصوص این مساله در همان شب در جمع خبرنگاران گفته بود: این ضایعه آنقدر بزرگ است که صحبت کردن درباره آن بسیار مشکل است. البته ظریف تنها به این اظهارنظر اکتفا نکرد و همان شب در توییتر خود نوشت: انقلاب ستونی سترگ، ملت قهرمانی متعهد و جهان صدایی خردورز را از دست داد، باشد که در آرامش بیاساید. او دیروز هم نظرات آیت الله هاشمی رفسنجانی را در عرصه سیاست خارجی راهگشا دانست و افزود: از دست دادن این شخصیت بزرگ همه ما را غمگین کرده است.

پیشقدمی بحرین، سکوت عربستان

با وجود آنکه درباره آیت الله هاشمی رفسنجانی، نقش او و تاثیرگذاری اش هم در ایران و هم خارج از ایران در طول سال های گذشته اظهارنظرهای بسیاری بیان شده و مقالات و کتاب های متعددی منتشر شده است، انتشار خبر درگذشت رییس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام با واکنش گسترده مسوولان کشورهای خارجی و تحلیل های مختلف رسانه های منطقه ای و بین المللی همراه شد و هر کدام به ظن خود به بیان ابعاد و ویژگی های او پرداختند. تاثر از درگذشت ناگهانی او، نقش کلیدی آیت الله هاشمی رفسنجانی در پیروزی انقلاب، تاثیرگذاری او در نظام جمهوری اسلامی و تلاش هایش در جهت تحقق صلح از جمله کلیدواژه هایی بودند که در اکثر پیام های تسلیت صادرشده دیده می شدند. کشورهای منطقه، در این نوبت گوی رقابت را از کشورهای غربی ربودند و نخستین هایی بودند که پیام های تسلیت شان صادر شد. امری که البته با توجه به سیاست های تعاملی آیت الله هاشمی رفسنجانی در دولت سازندگی و چهره میانه رویی که از او در میان اعراب وجود دارد و بسیاری معتقد بودند که او از ظرفیت بالایی برای بهبود روابط و کاهش تنش ها میان طرفین برخوردار است، عجیب به نظر نمی رسد. جالب آنجاست که نخستین پیام تسلیت از جانب وزیر امور خارجه بحرین منتشر شد: کشوری که روابطش را یک سال پیش با تهران به صورت رسمی قطع کرد و در ماه های گذشته ادعای خصمانه زیادی نسبت به ایران مطرح کرده است. با این حال، شیخ خالد بن حمد الخلیفه، وزیر امور خارجه بحرین در پیامی توییتری، درگذشت آیت الله هاشمی را که از وی به عنوان رییس جمهور سابق ایران یاد کرده بود، تسلیت گفت و برای او طلب آمرزش و رحمت خدا را کرد. حمد بن عیسی آل خلیفه، پادشاه بحرین هم با ارسال تلگرافی، درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی را به حسن روحانی، رییس جمهور ایران تسلیت گفت. او در این تلگراف برای آیت الله هاشمی طلب مغفرت و برای ملت ایران و خانواده هاشمی آرزوی صبر کرد. فواد معصوم، رییس جمهور عراق هم دومین مقام عالیرتبه از کشورهای خاورمیانه بود که درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی را تسلیت گفت. او در پیام خود از مواضع آیت الله هاشمی در حمایت از دولت و ملت عراق تقدیر کرد. نوری المالکی، نخست وزیر سابق و معاون رییس جمهور و همچنین عمار حکیم، رییس ائتلاف ملی عراق هم پیام هایی صادر کردند. اماراتی ها نیز نسبت به خبر درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی بی تفاوت نبودند و مسوولان این کشور پیام هایی در این باره صادر کردند. در این راستا، شیخ خلیفه بن زاید آل نهیان، رییس امارات با ارسال پیامی به حسن روحانی درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی را تسلیت گفت. همچنین شیخ محمد بن راشد آل مکتوم، معاون رییس امارات و حاکم دوبی، شیخ محمد بن زاید آل نهیان، شاهزاده ابوظبی و معاون فرمانده ارشد نیروهای مسلح امارات در پیام هایی مشابه درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی را به خانواده او و ملت ایران تسلیت گفتند. انور قرقاش، وزیر مشاور در امور خارجی هم که از چهره ای ضدایرانی در دولت امارات شناخته می شود، با انتشار پیامی در صفحه توییتر خود نوشت: فوت اکبر هاشمی رفسنجانی، یکی از صداهای سیاسی واقع گرا و میانه روی ایران که نامش با جمهوری و انقلاب علیه شاه گره خورده است. امیر، ولیعهد و نخست وزیر کویت نیز در پی درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی به صورت جداگانه پیام های تسلیتی را برای حسن روحانی رییس جمهور ایران ارسال کردند. سلطان قابوس، پادشاه عمان هم که از چهره های نزدیک به ایران محسوب می شود و در سفرهایش به تهران، بارها با آیت الله هاشمی دیدار کرده بود، در پیامی خطاب به حسن روحانی، درگذشت رییس تشخیص مصلحت نظام را به دولت، ملت ایران و خانواده ایشان تسلیت گفت و از خداوند برای آیت الله هاشمی درخواست مغفرت کرد. شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر با ارسال پیامی به رییس جمهور درگذشت آیت الله هاشمی را تسلیت گفت. با این حال، جالب ترین واکنش نسبت به درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی از سوی عربستان صورت گرفته است. با آنکه گفته می شد روابط رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام در میان اعراب با سیاستمداران سعودی بیشتر از دیگران است، تا لحظه تنظیم این گزارش، ریاض هیچ واکنشی به درگذشت آیت الله هاشمی نداشته است و همین مساله موجب تعجب در برخی از رسانه ها شد که در این راستا، آسوشیتدپرس در گزارشی به عدم ارسال سریع پیام تسلیت از سوی عربستان بابت درگذشت آیت الله رفسنجانی پرداخت. بر اساس آن گزارش، یکی از شبکه های تلویزیونی عربستان وابسته به دولت این کشور مصاحبه ای با یکی از مقامات گروهک منافقین را پخش کرده است که این فرد در آن گفت وگو به بدگویی از آیت الله هاشمی پرداخته است. خبرگزاری رویترز هم در گزارشی با یادآوری تسلیت کشورهای کویت، بحرین، قطر، عمان و امارات در پی درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی به سکوت عربستان در این باره اشاره کرد.

هاشمی ۳۴ سال حامی مقاومت در لبنان بود

یکی از مهم ترین واکنش ها به درگذشت آیت الله هاشمی از سوی سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب الله لبنان مطرح شد. «آیت الله هاشمی رفسنجانی در طول مدت ۳۴ سال، حامی مقاومت در لبنان بود.» این واکنشی بود که سیدحسن نصرالله، نسبت به خبر درگذشت رییس مجمع تشخیص مصلت مطرح کرد. براساس گزارش وبگاه العهد، نصرالله در پیامش گفته است: آیت الله رفسنجانی به آرمان فلسطین و مقاومت در برابر صهیونیست ها ایمان داشت و آرمان فلسطین در بطن تمام روزهای طولانی مدت مبارزه اش در برابر حکومت شاه مستبد پهلوی و نیز پس از پیروزی انقلاب اسلامی حضور داشت. او افزود: ما مردی بزرگ از مردان امت را از دست دادیم: ما اعضای حزب الله هرگز مواضع حمایتی این مرد از خود را فراموش نخواهیم کرد: او با شادی ما شاد و با ناراحتی ما، ناراحت می شد و حتی یک روز نیز از یاری ما نایستاد. نصرالله تاکید کرد: آیت الله هاشمی یک حامی، ستون، نگهبان، پدری مهربان و مدافعی استوار در تمامی مراحل و شرایط سخت بود. همچنین دفتر حزب الله در تهران تایید کرد که قرار است هیاتی از حزب الله لبنان در مراسم تشییع آیت الله هاشمی رفسنجانی شرکت کند.

گروه های فلسطینی نیز نسبت به درگذشت آیت الله هاشمی بی واکنش نبودند. در این راستا، حماس درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی را تسلیت گفت. اسامه حمدان، مسوول روابط بین الملل این جنبش، اعلام کرد که فلسطین نیز یک بزرگمرد حامی پایداری و مقاومت ملت خود را از دست داد. خالد القدومی، نماینده حماس در تهران هم درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی را تسلیت گفت و او را «مرد بحران ها» توصیف کرد. بشار اسد، رییس جمهور سوریه نیز با ارسال دو پیام جداگانه به رهبر انقلاب و رییس جمهور، درگذشت آیت‎الله هاشمی رفسنجانی را تسلیت گفت. عبدالعزیز بوتفلیقه، رییس جمهور الجزایر هم با ارسال تلگرافی به حسن روحانی، درگذشت آیت الله هاشمی را تسلیت گفت.

تسلیت گل: سکوت اردوغان

عبدالله گل، رییس جمهور سابق ترکیه نیز از نخستین کسانی بود که به درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی واکنش نشان داد و با انتشار پیامی در توییتر خود از ناراحتی شدید خود خبر داد. او در توییتر نوشت: از شنیدن خبر فوت پرزیدنت رفسنجانی خیلی ناراحت شدم. امیدوارم روح ایشان در جوار حق تعالی، آرام بگیرد. در میان مقام های رسمی نیز با آنکه رجب طیب اردوغان و بنعالی ییلدریم، رییس جمهور و نخست وزیر ترکیه هنوز واکنش به خبر درگذشت آیت الله هاشمی نداشته اند، تنها دو مقام دولتی پیام هایی در این خصوص منتشر کردند. نخستین مسوول دولتی، مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه بود که در توییتر خود نوشت: از شنیدن خبر فوت هاشمی رفسنجانی، رییس جمهور پیشین ایران به شدت متاثر شدم. باشد که خداوند روح وی را در آرامش قرار دهد. چاووش اوغلو در ادامه پیامش این ضایعه را به خانواده آیت الله هاشمی رفسنجانی و مردم ایران تسلیت گفت. پس از او نیز عمر چلیک، وزیر امور اتحادیه اروپا در ترکیه در پیامی توییتری

در گذشت آیت الله هاشمی را تسلیت گفت.

هاشمی، حامی مجاهدین افغان بود

افغانستان هم از نخستین کشورهایی بود که نسبت به درگذشت آیت الله هاشمی بی تفاوت نبود و مسوولان این کشور در همان ساعات ابتدایی، پیام هایی را صادر کردند. پیام هایی که در اکثریت آنها چند نکته بیش از هر مساله دیگری، خودنمایی می کرد: جایگاه ویژه هاشمی در ایران و حمایت های او از افغانستان. در این راستا، محمد اشرف غنی، رییس جمهور افغانستان اعلام کرد: خبر وفات آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی، رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام و رییس جمهور پیشین ایران موجب تاثر شد. او در پیامش گفته است که آیت الله هاشمی در جریان زعامتش در ریاست جمهوری ایران و همچنان در وظایف مختلف دیگر، در مسائل منطقه یک شخصیت تاثیرگذار بود و در قلوب طرفداران خویش محبوبیت داشت. عبدالله عبدالله، رییس اجرایی دولت وحدت ملی افغانستان هم در پیام تسلیتی نوشت: آیت الله هاشمی طی هشت سالی که ریاست جمهوری اسلامی ایران را به عهده داشتند همواره از داعیه برحق مجاهدین افغانستان حمایت کرده و از بذل کمک به مهاجرین کشورما دریغ نورزیدند. صلاح الدین ربانی، رییس جمعیت اسلامی افغانستان و وزیر امور خارجه این کشور که فرزند برهان الدین ربانی هم است، درگذشت آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی را تسلیت گفت. او در پیام خود با اشاره به خدمات آیت الله هاشمی در نظام جمهوری اسلامی نوشت: آیت الله هاشمی رفسنجانی نه تنها در ایران، بلکه در سطح منطقه نیز از اعتبار بالاو شهرت خوبی برخوردار بود و در دوره های مختلف جهاد و مقاومت مردم افغانستان برضد کمونیزم و تروریزم، از دوستان نزدیک مجاهدین و مهاجران افغانستان بود و رابطه دوستانه و نزدیکی با رهبر جهاد و مقاومت مردم افغانستان شهید پروفسور برهان الدین ربانی داشتند. حامد کرزی، رییس جمهور سابق افغانستان هم در پیامی ضمن ابراز تسلیت به مناسبت درگذشت آیت الله اعلام کرد که او از شخصیت های مبارز و آزادیخواه در بنیانگذاری جمهوری اسلامی بوده است. محمد محقق، معاون دوم رییس اجرایی حکومت وحدت ملی افغانستان هم با انتشار پیامی درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی را تسلیت گفت.

پیامی از جانب یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون نفر

بسیاری نارندرا مودی، نخست وزیر کنونی هند را نخست وزیری متفاوت از سلف های پیشینش می دانند. فردی که در ابراز احساسات تردیدی به خود راه نمی دهد و البته بیش از هر فرد دیگری در شبکه های اجتماعی فعال است. او در این ماجرا نیز در توییتر خود درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی را تسلیت گفت. مودی در پیامش اعلام کرد که از جانب یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون نفر از هموطنانم، عمیق ترین تسلیت ها را برای درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی به ملت ایران ابراز می کنم. نواز شریف، نخست وزیر پاکستان هم با صدور پیامی، درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی را تسلیت گفت. در پیام تسلیت نوازشریف آمده است: با ابراز تاثر و تاسف عمیق، از جانب ملت و دولت پاکستان، ضایعه درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی، رییس جمهور پیشین ایران را به ملت برادر ایران تسلیت می گویم. او ادامه داد: آیت الله رفسنجانی نه تنها شخصیتی ارزشمند و اثرگذار در ایران بود، بلکه به عنوان نماد تلاش های صلح جویانه در سطح بین المللی، شخصیتی شناخته شده بود. این مقام عالیرتبه پاکستانی ادامه داده است: تلاش های آیت الله رفسنجانی به عنوان یک شخصیت متعادل، منطقی و عملگرا برای پیشبرد ایران، برای وحدت جهان اسلام نیز راهگشا بود. امامعلی رحمان، رییس جمهورتاجیکستان نیز با ارسال پیامی درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی را به دولت و ملت ایران تسلیت گفت.

غیبت روس ها در صدور پیام تسلیت

بازتاب درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی و واکنش مسوولان عالی کشورها تنها به منطقه غرب آسیا محصور نماند و به فراتر از منطقه خاورمیانه و جنوب آسیا هم رفت. از شرق دور تا سرزمین یانکی ها و از آفریقای جنوبی تا آسیای میانه، کشورهای مختلفی نسبت به این خبر واکنش نشان دادند و مسوولان آنها پیام هایی در این راستا منتشر کردند. نخستین واکنش امریکایی ها به درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی از سوی یک مقام وزارت امور خارجه امریکا صورت گرفت. در واقع، رویترز به نقل از یک مقام وزارت امور خارجه امریکا که نامی از وی برده نمی شود، نوشت: وی یکی از چهره های برجسته تاریخ انقلاب اسلامی ایران بود و ما (ایالات متحده امریکا) این ضایعه را به خانواده و دوستداران وی تسلیت می گوییم. رائول کاسترو، رییس جمهور کوبا که خود این روزها داغدار از دست دادن برادرش، فیدل کاسترو است، در پیامی خطاب به حسن روحانی، درگذشت آیت الله هاشمی را به او و خانواده هاشمی رفسنجانی تسلیت گفت. دانیل اورتگا، رییس جمهور نیکاراگوئه هم در پیامی خطاب به رهبر انقلاب نوشت: از طرف دولت مان، ملت نیکاراگوئه از طرف روساریو و خودم، صمیمانه این غم بزرگ را به خانواده جناب آقای رفسنجانی، مردم ایران و خانواده های این ملت بزرگ تسلیت عرض می کنم. لو کانگ، سخنگوی وزارت امور خارجه چین هم در نشستی مطبوعاتی آیت الله هاشمی رفسنجانی را شخصیتی تاثیرگذار توصیف کرد و به کمک های فراوان او به ارتقای روابط تهران - پکن در دوران ریاست جمهوری هاشمی اشاره کرد. جاکوب زوما، رییس جمهور آفریقای جنوبی هم با ارسال پیامی گفت: آیت الله هاشمی رفسنجانی در سن هشتاد و دو سالگی به دنبال عمری خدمت صادقانه به ملت ایران دار فانی را وداع گفت. آفریقای جنوبی با گرامیداشت تلاش های آیت الله هاشمی رفسنجانی در برقراری پیوندهای مستحکم با کشورهای آفریقایی و به ویژه آفریقای جنوبی در دوران ریاست جمهور ایشان، همدردی خود را با ملت ایران ابراز کرده و در این ایام حزن و اندوه در کنار دولت و ملت ایران خواهد بود. با این وجود، نکته تعجب برانگیز آن است که تا لحظه تنظیم این نگارش، مسوولان روسی و مقام های کشورهای غربی هنوز هیچ واکنشی نسبت به درگذشت آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی نداشته اند.