هردو جریان از «نبود پدر» ضربه خوردند
آیت‌ا... هاشمی، مخالف مذاکره یا رابطه با آمریکا نبود.
آرمان ملی- مطهره شفیعی: فائزه هاشمی، بیش از سایر فرزندان آیت‌ا... هاشمی برای جامعه آشناست، چرا که مصلحت را در بازگو کردن آنچه می‌داند که به اعتقادش صحیح است و از هجمه‌هایی که به سبب این رویکرد به او می‌شود، هراسی ندارد. آیت‌ا... هاشمی هم هیچ‌گاه با این رویکرد فائزه به‌صورت علنی مخالفت نکرد، چرا که معتقد بود بیان آزادانه عقاید افراد حتی اگر از نگاه برخی مورد پذیرش نباشد، سبب پویایی و پیشرفت جامعه می‌شود. فائزه هاشمی از جمله افرادی است که هرگاه دلواپسان تصمیم به تخریب آیت‌ا... داشتند، تیرهای اتهام‌زنی و شایعات خود را به سمت فائزه نشانه می‌گرفتند. ۴ سال است که آیت‌ا... هاشمی در میان ما نیست و کاهش هجمه به دختر او صحت برنامه‌ریزی دلواپسان برای تخریب آیت‌ا... از طریق فرزندانش را تأیید می‌کند. فائزه هاشمی در سالگرد درگذشت آیت‌ا... هاشمی با «آرمان ملی» به گفت‌وگو پرداخته که در ادامه می‌خوانید.
پیشرفت زنان موضوعی بود که آیت‌ا... هاشمی تاکید زیادی بر آن داشتند و معتقد بودند زنان شایسته رسیدن به مناصب بالا هستند. به یادآوری نگاه ایشان به لزوم ارتقای جایگاه زنان بپردازید.
پدر معتقد بود زنان باید درس بخوانند و توانمند شوند تا وقتی شرایط مهیا شد، مطالباتی مانند سپردن مناصب بالا منطقی باشد. ایشان به طور مرتب زنان را به تحصیل و کسب آگاهی بیشتر تشویق می‌کرد که کار خوب و تاثیرگذاری بود. اکنون حجم بالایی از زنان تحصیلکرده در کشور حضور دارند که دستاورد خوبی است؛ چرا که در این شرایط، مخالفان مدیریت زنان دیگر نمی‌توانند ادعا کنند زنان شایستگی ندارند و باید به‌خاطر تحصیل و توانایی‌هایشان به آنها پست مدیریتی بدهند. بسیاری از مدیران کنونی به‌خاطر تحصیلاتشان منصوب شده‌اند. به عنوان نمونه آقای پیروز حناچی، چهره دانشگاهی بود که شهردار شد و اگر یک خانم هم آن تحصیلات را داشته باشد، می‌تواند شهردار شود.
تاکید بر لزوم تحصیل زنان دارید. آیت‌ا... هاشمی تا چه اندازه به شما و دیگر فرزندان‌شان این تاکید را داشتند؟
کسی به ما توصیه نمی‌کرد چون خودمان علاقه زیادی به تحصیل و درس خواندن داشتیم. در زمانی که استاد دانشگاه پردیس بودم برخی به‌عنوان بسیجی بیانیه دادند که بیسواد هستم و مدارک تحصیلی لازم را ندارم، اما من در بیانیه‌ای به تشریح مدارک تحصیلی‌ام پرداختم. شرایط تحصیلی من به نحوی بود که بابا تعجب می‌کرد و می‌گفت چه زمانی. به هر حال شرایط و پرورش خانوادگی مؤثر بود.
4 سال گذشت. جای خالی آیت‌ا... هنوز هم مانند روز اول احساس می‌شود. بسیاری معتقدند اگر ایشان بودند با توجه به تدابیری که داشتند، بسیاری از گره‌ها باز می‌شد. شما هم همین نظر را دارید؟
بابا به‌رغم اینکه سمتی نداشت اما نفوذ و تاثیرگذاری زیادی داشت که واقعی بود و نه تصور. تغییر شرایط کشور و مشکلات پدید آمده سبب شد مؤثر نبودن بابا نمایان و مشخص شود. عده‌ای دنبال حذف ایشان بودند، یعنی می‌خواستند بابا نباشد تا هر کاری که می‌خواهند انجام دهند. متاسفانه نه‌تنها برخی در قدرت بلکه اصلاح‌طلبان هم از نبودن بابا آسیب دیدند. نبودن بابا بر رئیس‌جمهور هم تأثیر گذاشت؛ یعنی به نظرم آقای روحانی عملکردی که در دور اول داشت، در دور دوم نداشت و بسیار متفاوت شد. بخش عمده اصلاح‌طلبان بعد از رفتن بابا تغییر ماهیت دادند و این موضوعات آسیب‌ها و خساراتی بود که ناشی از نبودبابا بود. پدر سمت اجرایی نداشت اما تاثیرگذار بود. خود ایشان برای ریاست‌جمهوری رد صلاحیت شد، اما رئیس‌جمهور تعیین می‌کند و شخصی رئیس‌جمهوری شد که مورد حمایت ایشان بود. جایگاهی که بابا در میان مردم و مدیران داشت، هدایت‌هایی که می‌کرد و مشورت‌هایی که می‌دادند 4 سال است وجود ندارد و تبعات و خسارات آن عیان است. همه متوجه شده‌اند که آیت‌ا... هاشمی جایگزینی ندارد که بتواند سیاست‌ها و افکار توسعه‌ای را مطرح، پیگیری و به سرانجام برساند. برای همین است که فقدانش بسیار احساس می‌شود.
البته نباید از این موضوع عبور کرد که پس از رحلت آیت‌ا... هاشمی رفتار و مواضع برخی افراد هم تغییر کرد.
بله. بعد رفتن بابا مسائل رها شد. خیلی‌ها که فکر می‌شد افراد بزرگی در حوزه مدیریت هستند، تو زرد از آب درآمدند. مگر این اندازه تفاوت به‌خاطر نبودن بابا ممکن است. برخی افراد خیلی سریع چرخیدند و بی‌محتوا شدند. این مسائل خیلی سریع اتفاق افتاد.
همانطور که اشاره کردید برخی تغییر کردند اما برخی هم برای طلب حلالیت آمدند. در این آمدن‌ها چه حرف‌هایی مطرح شد؟
خیلی‌ها برای حلالیت آمدند؛ البته الان تعدادشان کمتر شده است اما در سال‌های اول و دوم پس از رحلت بابا خیلی‌ها برای طلب حلالیت و عذرخواهی آمدند. حضور آنها به‌خاطر باور کردن شایعات و حرف‌هایی بود که تحت‌تاثیرش بودند و آنها را بر زبان آورده بودند. الان شرایط کشور به نحوی است که وقتی ما را در خیابان یا جمعی می‌بینند می‌گویند اگر آقای هاشمی بود، مشکلات امروز را نداشتیم. خیلی برای بابا رحمت می‌فرستند و قبل‌تر هم حلالیت می‌طلبیدند.
به مشکلات کشور اشاره کردید که اکنون بسیار پررنگ است. بسیار شنیده شده که وضعیت معیشت مردم در زمان جنگ بهتر بوده است. نقش پدر در اقتصاد آن دوران چه بود؟
آن موقع بابا رئیس مجلس بود و نخست‌وزیر و دیگر مسئولان از چهره‌های تاثیرگذار بودند. انبارهای کشور در زمان جنگ پر بود و مدیران واقعاً توانایی و تجربه داشتند. یکی به یک‌باره مدیر نشده بودند؛ بلکه مدیریت را تجربه کرده بودند. یکی از مسائل کنونی کشور سوءمدیریت است. مدیرانی که زمان 10 سال اول ریاست‌جمهوری بابا و خاتمی بودند، سال‌های رشد خود را در شرایط دیگری گذرانده بودند و تجارب شرایط بعد از انقلاب هم سبب شد مدیران لایقی شوند؛ البته شرایط در زمان جنگ متفات بود، چون شرایط خاصی داشت. احمدی‌نژاد به سراغ مدیران جوان و بدون‌تدبیر رفت؛ البته مدیر جوان خوب است اما به شرطی که با تدبیر و باسابقه باشد و بررسی عملکرد انتخاب شود.
ظاهراً برای انتصاب مدیران جوان در دولت‌های آقای احمدی‌نژاد تنها ارائه مدرک کافی بود و تجربه لحاظ نمی‌شد.
درس‌های دانشگاه کاربردی نیست و افرادی که مسئولیتی دارند و وارد دانشگاه می‌شوند درس نمی‌خوانند؛ بلکه با التماس و خواهش از اساتید نمره می‌گیرند و می‌روند که فاجعه است و نتیجه‌اش مدیریت‌های نادرست و آسیب به کشور می‌شود. اگر به تاریخ رجوع کنید متوجه می‌شوید قبل از انقلاب افراد سلسله‌مراتب لازم را گذرانده‌اند، درس خوانده و دکتر شده‌اند و بعد سمت می‌گرفته‌اند و سپس نماینده مجلس و وزیر می‌شدند. اما پس از آن شرایط برعکس شد؛ یعنی افراد ابتدا سمت می‌گرفتند و پس از آن درس می‌خوانند و تحصیل می‌کنند. به عنوان نمونه من وزیر، مدیر و رئیس هستم که وقتی به دانشگاه می‌روم فرصتی برای تحصیل ندارم و التماس می‌کنم که به من نمره دهید. خودم در دانشگاه دانشجو، استاد، مدیرگروه و معاون آموزشی و... بودم و صحنه‌های زیادی دیدم که اینطور مدرک گرفتند. برخی مدیران مدرک دکتر و فوق‌دکتر دارند؛ اما سواد لازم و کارآیی مورد نیاز برای مدیریت را ندارند که سبب فشل شدن بخش مدیریتی کشور می‌شود.
انتقادتان به مدیران شامل دولت اقای روحانی هم هست؟
نقد من به آقای روحانی این است، سمت‌ها را به برخی افرادی می‌سپارد که واقعاً مدیر نیستند و ویژگی‌های مدیر شایسته را ندارند، که بی‌توجهی به شایسته‌سالاری و چرخش نخبگان است. مشکل دیگر چرخیدن دور خودمان است؛ یعنی افراد ثابتی هستند که فقط صندلی مدیریتی را تغییر می‌دهند و همیشه هستند که به همین دلیل چرخه مدیریت بسیار محدود شده و افت کرده است. یکی از ویژگی‌های توسعه‌یافتگی چرخش نخبگان است؛ یعنی وقتی من یک دوره مدیر شدم پس از آن باید مشاور شوم و نباید از اول تا آخر عمر وزیر باشم و فلان پست را داشته باشم.
از این بحث‌ها عبور کنیم. خاطرم هست در زمان حیات آیت‌ا... هر هفته دور هم جمع می‌شدید و ناهار کنار هم بودید. هنوز هم این دورهمی‌ها ادامه دارد؟
گاهی هست اما نه مانند قبل. کرونا باعث شد زیاد دور هم جمع نشویم. تعداد ما زیاد است پنج تا بچه و عروس‌ها و دامادها و نوه‌ها هستند و تعداد کمی نیستیم. کرونا باعث شد رعایت کنیم و دورهمی نداشته باشیم. قبل از کرونا تا حدودی این دورهمی‌ها بود؛ البته نه مثل قبل.
حاج خانم (عفت مرعشی) چه می‌کنند؟
فعالیت‌های مامان به‌خاطر کرونا محدود شده، مثلاً وقتی به ملاقات مهدی می‌رویم، ایشان حضور ندارد، چون حضور ایشان در فضای عمومی و شلوغ برای سلامتی‌اش خطر دارد. خود ما در کنار مامان هستیم و یک خانمی هم به‌طور دائم مراقب مامان هستند.
هجمه‌ها به شما پس از رحلت آیت‌ا... هاشمی کم شده است. دلیلش چیست؟
معتقدم فوت بابا آدم‌ها را به تعمق واداشت و احساس کردند بابا مظلوم رفت. به این نتیجه رسیدند که دوران خودش هم خیلی مظلوم واقع شد و به شکل واضحی محبت‌ها به بابا زیاد شده است که همین موضوع سبب کاهش هجمه‌ها و شایعات شده است. بسیاری می‌گویند کاش آقای هاشمی بود تا وضعیت اقتصادی کشور چنین نمی‌شد.
منظورم هجمه به شخص شما بود و کاهش آن پس از درگذشت آیت‌ا... .
درست است. حمله به ما به‌خاطر بابا را قبول دارم و بابا هم خودش این حرف را می‌زد. ما عددی نبودیم که ما را بزنند. هدف حملات، بابا بود. بعد از رفتن بابا مشخص شد خیلی چیزها دروغ بوده است. آن همه شایعه که درباره بابا و خانواده او ساخته شد، املاک و ... ثروت و دزدی و اختلاس‌ها زیاد بود، به‌ویژه در سال 84 وحشتناک بود. الان با بسیاری از افراد به سبب فساد اقتصادی و اختلاس و مشکلات اقتصادی برخورد می‌شود. چرا با ما برخورد نمی‌شود. مطمئناً اگر خلافی داشتیم به سراغ ما می‌آمدند. همه به این نتیجه رسیدند که شایعات دروغ بوده و جو را آرام کردند.
میزان دارای شما چقدر است؟
ما در سطح بالایی نیستم و سطح خودمان را معمولی و خوب می‌دانم. از کار که اخراجم کردند و حقوق هم وجود ندارد. باغ‌های پسته بابا یا مامان درحد خیلی معمولی است. آنقدر پسته‌داران بزرگ در رفسنجان هستند که زمین‌های مامان و بابا دیده نمی‌شود.
یک شایعه هم این بود که ارث بزرگی پس از رحلت آیت‌ا... به فرزندان رسیده است.
واقعاً اینطور نیست. این هم دروغی مثل همه دروغ‌ها و شایعاتی است که گفتند و نادرست بودن آن ثابت شد.
چند وقتی است که می‌گویند آیت‌ا... هاشمی موافق مذاکره با آمریکا بود. در زمان حیات صحبتی درباره این موضوع داشتند؟
تا جایی که از صحبت‌های بابا برداشت کردم، مخالف مذاکره یا رابطه با آمریکا نبود. زمانی که امام در قید حیات بودند بابا خواسته بود دو موضوع در زمان ایشان حل شود، چون پس از آن حل نخواهد شد؛ یکی مشخص شدن وضعیت رابطه با آمریکا و دیگری پایان جنگ بود که امام وارد موضوع آمریکا نشد، اما جنگ را تمام کرد.
تصور می‌کنید با ریاست‌جمهوری بایدن در آمریکا مشکلات ایران حل خواهد شد؟
من منشأ بیشتر مشکلات را سیاست انحصارطلبانه و انقباضی مخالف با منافع ملی و سوء مدیریتی می‌دانم.
یعنی حضور بایدن به‌جای ترامپ تاثیری ندارد؟
برجام به سمت خوبی پیش می‌رفت و اگر اجرا می‌شد شرایط مطلوبی داشتیم اما اشتباه است اگر تصور شود با مستقر شدن بایدن همه مشکلات حل می‌شود. تا حدودی گشایش در مسائل اقتصادی ایجاد می‌شود اما آن هم نیازمند مدیریت است. در خاطرم هست در زمان امضای برجام گزارش‌هایی از وزارت بازرگانی مبنی بر اینکه به چه اندازه هیات‌های خارجی به ایران می‌آیند و می‌روند منتشر شد. آنها با شوق برای سرمایه‌گذاری و تعامل می‌آیند ولی ناامید می‌روند، چون متوجه می‌شوند برنامه‌ای دقیق در این زمینه وجود ندارد که بتوانند از برجام بهره‌برداری کنند. بنابراین سوءمدیریت مشکل حاد در کشور است. حالا اینکه فکر کنیم با بایدن مشکلات حل می‌شود را قبول ندارم. سیستم بین‌المللی بانکی به‌خاطر اف‌ای‌تی‌اف بسته است. خیلی از مسائل باید حل شود که گشایش واقعی رخ دهد.
البته رئیس‌جمهور بعدی ایران هم مهم است که تا چه اندازه اهل تعامل باشد.
رئیس‌جمهور بعدی اگر اصولگرا باشد خیلی کارها می‌کنند. مثلاً آقای ترقی گفته بود اصولگرایان باید با آمریکا مذاکره کنند. پس مذاکره با آمریکا فی‌النفسه بد نیست؛ بلکه مهم برای آنها این است که چه دولت و شخصی این مذاکره را انجام دهد و به اسمش تمام شود. آنها بیشتر به‌دنبال مصالح خودشان هستند. اگر دولت اصولگرا با یک مدیر واقعی بیاید که به مسائل بین‌المللی و داخلی آگاهی داشته باشد به حل مشکلات کمک می‌کند.