ناگفته‌های دیدار هاشمی رفسنجانی و گورباچف

دیپلماسی ایرانی:مجله اندیشه پویا در پرونده ای در شماره چهارم خود به بازخوانی نگاه ایرانی ها به «غروب ستاره سرخ» پرداخته و خاطرات منتشرنشده ای از اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور وقت و آخرین سفرای جمهوری اسلامی در مسکو منتشر کرده است. در روزنوشت های اکبر هاشمی رفسنجانی در دوران فروپاشی شوروی که برای اولین بار در اندیشه پویا منتشر شده، رئیس جمهور وقت شرح دیدار هایش با مسوولان نظام را نوشته که در یکی از این دیدار ها، علی اکبر ولایتی، وزیر خارجه در روز ۱۳ آذر ۱۳۷۰ با ارائه گزارش سفر به شوروی و جمهوری های مسلمان نشین گفته است: «گورباچف ضعیف و بی قدرت شده. یلتسین خام و مغرور است. جمهوری ها سخت طالب و محتاج توسعه روابط با ایران اند.»

ناصر نوبری سفیر ایران در شوروی در سال های ۱۳۶۵-۶۹ که عامل اصلی فروپاشی شوروی را عزرائیل و به نوعی فروپاشی از بالا می داند، ناگفته های دیداری میان هاشمی و گورباچف را نیز چنین بازگو کرده است: «در جلسه خصوصی بین گورباچف و هاشمی که من هم حضور داشتم، گورباچف گفت امروز صبح جلسه پولیت بورو (دفتر سیاسی حزب کمونیست) بود، آنجا تصویب کردم آنچه شما بخواهید از تسلیحات نظامی در اختیار شما بگذاریم. ورقه سفیدی را نشان داد که پائین آن امضای تمام ۱۳ عضو پولیت بورو بود؛ گفت از همه امضا گرفتم، شما فقط در جای خالی بالا بنویسید چه چیزی می خواهید؟ من و آقای هاشمی به هم نگاه کردیم، هاشمی گفت چی بگوییم، گفتم وقت بگیرید تا فردا جواب بدهیم. شب هیات ایرانی ریخته بود بهم، حتی اعضای هیات نظامی هم نمی دانستند چه اقلام روسی سفارش بدهند. طوری شد که فردا وقتی با گورباچف جلسه خصوصی گذاشتیم، لیست درخواست های ما را که می دید می گفت اینکه قدیمی است، الان نام آخرین مدل این است و... لیست را اصلاح می کرد. بزرگترین قرارداد نظامی تاریخ ایران با رقمی بالغ بر ۱۰ میلیارد دلار در این سفر امضا شد. ما توانستیم آخرین تکنولوژی روسی مثل سوخوی ۲۴، میگ ۲۹ و...  برای اولین بار برای کشور زیردریایی بگیریم.» دیدار هیات اعزامی ایران با گورباچف برای ابلاغ پیام امام درباره فروپاشی کمونیسم و سفر ادوارد شواردنادزه، وزیر خارجه شوروی به تهران برای دیدار با امام در جماران و ناگفته های این دیدارها از دیگر خاطراتی است که در این گفت و گو شرح داده شده است. به گفته نوبری: «شواردنادزه نیم ساعت زود تر از دیدار با امام رسید. اضطراب شدیدی داشت. دستش چنان می لرزید که صدای استکان چای و نعلبکی که در دستش بود را می شنیدم. شواردنادزه گفت من مامورم این دیدار را به خوبی انجام بدهم و می ترسم بحرانی اتفاق بیفتد. من به شواردنادزه گفتم هر کاری که امام کرد، شما تبعیت کنید. حتی به او گفتم جلو نرود تا با امام دست بدهد. ببیند امام چکار می کند، او هم همان کار را تکرار کند. شواردنادزه همین کار را کرد.»

نعمت الله ایزدی، آخرین سفیر ایران در شوروی که شاهد فروپاشی بوده نیز در گزارش- گفت وگویی که از او منتشر شده، روایت کرده که در روزهای پس از کودتای نافرجام کمونیست های افراطی علیه میخائیل گورباچف، رهبر شوروی در ۲۸ مرداد ۱۳۷۰ تلکسی به تهران ارسال و پیش بینی کرده بود که بوریس یلتسین با بازگرداندن گورباچف به کاخ کرملین درصدد اجرای برنامه دیگری است و آن کنار زدن خود گورباچف پس از حذف تندروها به کمک اوست و شعر سعدی را در انتهای تلکس نوشته: «که از چنگال گرگم در ربودی/چو دیدم عاقبت گرگم تو بودی.» ایزدی به مصائب دیدار ولایتی با یلتسین پیش از فروپاشی شوروی نیز اشاره کرده و گفته برخلاف اینکه گورباچف ظاهرا در قدرت بود و یلتسین نفر اول نبود، دفتر یلتسین پروتکل سختی برای دیدار علی اکبر ولایتی ویلتسین گذاشت و علاقه ای به انجام این ملاقات نشان نمی داد. به گفته ایزدی: «در نهایت صرفا با ملاقاتی ۲۰ دقیقه ای و با حضور هیاتی سه نفره از ایران با یلتسین موافقت شد. حال انکه دیدار با گورباچف بسیار پرتعداد و طولانی تر بود و به راحتی قرارش گذاشته شد. ملاقات با یلتسین پروتکلی متفاوت با گورباچف داشت و آنها با این کار به ما نشان دادند که عملا با غربی ها حشر و نشر دارند.»

خاطره مرحوم هاشمی رفسنجانی از مذاکره نظامی با گورباچف

آیت الله هاشمی رفسنجانی در سال 1368 سفری به اتحاد جماهیر شوروی سابق داشت که مطابق معمول خاطراتی از این سفر در یادداشت های روزانه آن فقید درج شده است.

آیت الله هاشمی رفسنجانی در توصیف این سفر نوشت:"با بدرقه رسمی ساعت یازده به سوی مسکو حرکت کردیم. قبل از ما هواپیمای دیگری همراهان را برد. هیات همراه خیلی بزرگ است؛ به خاطر کارهای فراوان در دستور کار مذاکرات، ترکیبی از دولت و مجلس و نظامی و... در هواپیما مذاکرات و مشاوره انجام شد. بر فراز خاک شوروی منظره‌های کوه‌ها و مزارع و آب‌ها و... را مشاهده می‌کردیم. ساعت دو و نیم بعدازظهر در فرودگاه اختصاصی مهمانان در جنوب مسکو به زمین نشستیم. مطابق برنامه کولیاکف معاون اول گورباچف و [ادوارد شواردنادزده] وزیر خارجه و جمعی از شخصیت‌های شوروی در فرودگاه استقبال کردند، مراسم سان و رژه انجام شد؛ می‌گویند در حد پذیرایی از سران کشورهاست...»

او ورود به کاخ کرملین، دیدار با گورباچف و مذاکرات با او را اینچنین توصیف کرد:"در کاخ کرملین مورد استقبال گورباچف قرار گرفتیم. برخورد اول گرم و صمیمانه بود. عکاس‌ها و فیلمبرداران عکس و فیلم تهیه کردند. بلافاصله در یکی از سالن‌های کاخ با حضور جمعی از همراهان من و شخصیت‌های شوروی مذاکرات رسمی شروع شد. در این مذاکرات صحبت‌ها کلی و دوستانه و مثبت بود. سپس جلسه را با حضور وزرای خارجه و سفیرمان و مترجمی برای دو طرف خصوصی کردیم. در جلسه خصوصی مذاکرات در مورد مسائل سیاسی، فنی، اقتصادی و نظامی، صریح و صمیمی بود. دو جلسه مجموعاً دو ساعت طول کشید و دو طرف راضی بودند."

روایتی از دیدار آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با آخرین رهبر شوروی

سفیر ایران در روسیه در کانال تلگرامی خود به ذکر خاطره سفر رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام به روسیه پرداخت. او در این سفر با میخائیل گورباچف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی دیدار می‌کند.

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا از کانال تلگرامی مهدی سنایی، هاشمی رفسنجانی در توصیف سفرش به مسکو نوشت که با بدرقه رسمی ساعت ۱۱ به سوی مسکو حرکت کردیم. قبل از ما هواپیمای دیگری همراهان را برد. هیات همراه خیلی بزرگ است، به خاطر کارهای فراوان در دستور کار مذاکرات، ترکیبی از دولت و مجلس و هیات نظامی، در هواپیما مذاکرات و مشاوره انجام شد.

بر فراز خاک شوروی منظره‌های کوه‌ها و مزارع و آب‌ها را مشاهده می‌کردیم. ساعت ۱۴:۳۰ در فرودگاه اختصاصی مهمانان در جنوب مسکو به زمین نشستیم. مطابق برنامه کولیاکف، معاون اول گورباچف و (ادوارد شواردنادزده) وزیر امور خارجه و جمعی از شخصیت‌های شوروی در فرودگاه استقبال کردند، مراسم سان و رژه انجام شد، می‌گویند در حد پذیرایی از سران کشورهاست.»

رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام ورود به کاخ کرملین، دیدار با گورباچف و مذاکرات با او را اینچنین توصیف کرد: «در کاخ کرملین مورد استقبال گورباچف قرار گرفتیم. برخورد اول گرم و صمیمانه بود. عکاس‌ها و فیلمبرداران عکس و فیلم تهیه کردند. بلافاصله در یکی از سالن‌های کاخ با حضور جمعی از همراهان من و شخصیت‌های شوروی مذاکرات رسمی شروع شد. در این مذاکرات صحبت‌ها کلی و دوستانه و مثبت بود. سپس جلسه را با حضور وزرای خارجه و سفیرمان و مترجمی برای دو طرف خصوصی کردیم. در جلسه خصوصی مذاکرات در مورد مسائل سیاسی، فنی، اقتصادی و نظامی، صریح و صمیمی بود. دو جلسه مجموعاً دو ساعت طول کشید و دو طرف راضی بودند.»

دیدار هاشمی رفسنجانی و گورباچف

عکسی از هاشمی رفسنجانی پس از امضای چند سند همکاری مشترک میان ایران و شوروی با میخائیل گورباچف رهبر اتحاد جماهیر شوروی دست می دهد؛ پس از پایان جنگ و در نخستین سال ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی وی در راستای بهبود روابط با شوروی به دعوت رسمی میخائیل گورباچف در اواخر خردادماه ۱۳۶۸ به مسکو سفر کرد و توافقاتی در زمینه های سیاسی، اقتصادی و نظامی به امضا رساند. گفتنی است هاشمی در ۴ خرداد ۱۳۵۸ در منزل خود مورد اصابت گلوله دو مهاجم قرار گرفت و مجروح شد.