نقش آیت‌ا... هاشمی؛ قبل و بعد از پیروزی انقلاب
حسین علایی نخستین فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران
آیت‌ا... هاشمی‌رفسنجانی از جمله علمای مبارزی است که زندگی سیاسی خود در دوره شاه را با حمایت از منش و شیوه مبارزانی امام خمینی آغاز کرد. او معتقد به آگاه‌سازی آحاد مردم نسبت به دیکتاتوری شاه به منظور مخالفت با نظام شاهنشاهی بود. بر همین اساس بود که در کنار تحصیل علوم حوزوی، مجله مکتب تشیع را در قم با همکاری جمعی از فضلای حوزه علمیه منتشر کرد تا هم روحانیون ارتباط فرهنگی بیشتری با قشرهای مختلف مردم برقرار کنند و هم شیوه اسلام و روش ائمه شیعه در مخالفت با حکومت‌های جور برای مردم ایران شناخته شود. او از سال ۱۳۴۱ که امام خمینی به طور جدی با شاه از در مخالفت درآمد، هم یکی از شاگردان حوزوی آیت‌ا... خمینی و هم یکی از یاران مبارز نهضت امام خمینی بود. حکومت شاه، هاشمی را بارها زندانی کرد و او را بسیار آزار داد و شکنجه کرد. هاشمی‌رفسنجانی یکی از مقاوم‌ترین زندانیان سیاسی دوره شاه بوده است که تا نزدیکی زمان پیروزی انقلاب، بیشتر عمر خود را در زندان گذراند. اما او در زندان توانست یک دور قرآن مجید را با دقت مطالعه کند و بینش قرآنی خود را تکمیل کند. خوشبختانه این یادداشت‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی تکمیل، تدوین و منتشر شده است. اما با نزدیک شدن پیروزی انقلاب، نقش هاشمی بسیار برجسته‌تر شد، به طوری که او جزو پنج نفر حلقه اولیه منتخب امام خمینی برای شورای انقلاب بود. در تمام حوادث منجر به پیروزی انقلاب و نیز پس از پیروزی انقلاب تا زمان رحلت امام خمینی، هاشمی‌رفسنجانی بالاترین نقش و تأثیر را در تحولات ایران داشته است. او توانست با تشکیل اولین مجلس شورای اسلامی نماینده مردم تهران شود و به ریاست مجلس انتخاب شود. هاشمی در تنظیم قوانین کشور در مجلس نقش موثری داشت و در تمام دوره رهبری امام خمینی او نماینده مردم و رئیس مجلس بود. از ابتدای جنگ تحمیلی، هاشمی عضو شورای عالی دفاع بود و در تصمیم‌گیری‌های اساسی جنگ نقش داشت. امام هم او را به عنوان نماینده خود در شورای عالی دفاع برگزید و به‌تدریج نقش او را در اداره جنگ پررنگ‌تر کرد. از زمستان سال ۱۳۶۲ امام خمینی او را برای فرماندهی جنگ برگزید و هاشمی نقش میدانی‌تری در اداره جنگ برعهده گرفت. او پس از آزادسازی سرزمین‌های اشغالی ایران از دست ارتش متجاوز عراق، برای خاتمه دادن به جنگ دارای راهبرد مشخصی و روشنی بود. هاشمی می‌خواست با انجام یک عملیات بزرگ سرنوشت‌ساز و با افزایش فشار نظامی بر حکومت بعثی عراق، جنگ را از راه دیپلماسی به پایان برساند. سرانجام هم او برای تحمل تبعات ناشی از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ اعلام آمادگی کرد ولی امام خمینی با قبول آتش‌بس به جنگ ۸ ساله پایان داد. امام به هاشمی خیلی اعتماد داشت و رفسنجانی تنها کسی است که امام همیشه از او تعریف کرده است. جمله امام خمینی درباره هاشمی پس از ترورش توسط گروه فرقان همچنان جاودانه است که فرمود: «هاشمی زنده است تا نهضت زنده است.» اما پس از رحلت امام که مردم هاشمی را به ریاست‌جمهوری برگزیدند، هاشمی تمام وقت دولت خود را صرف بازسازی خرابی‌های ناشی از جنگ کرد. او توانست تا حدی نظام اقتصادی ایران را به سمت اقتصاد آزاد جلو ببرد زیرا می‌خواست ایران اسلامی پیشتاز در پیشرفت اقتصادی در بین کشورهای همسایه شود. هاشمی با اتخاذ یک سیاست خارجی واقع‌گرایانه به دنبال تنش‌زدایی در روابط خارجی ایران بود و تلاش می‌کرد بهانه‌ها را از دست دولت آمریکا برای فشار آوردن به ایران بگیرد. هاشمی می‌خواست با بنای یک ایران آباد و پیشرفته، جمهوری اسلامی را به «الگویی جذاب» برای مردم و دولت‌های منطقه در خاورمیانه تبدیل کند؛ به‌گونه‌ای که وقتی مردم منطقه به ایران نگاه می‌کنند این کشور را مجموعه‌ای اسلامی، با آزادی‌های سیاسی کامل، بدون‌اختناق و داشتن زندانی سیاسی، با نظامی مبتنی بر انتخابات آزاد و با مردمی بافرهنگ توسعه‌یافته و با اقتصادی پیشتاز و پیشرو و با سرمایه اجتماعی بالا و شهروندانی با رفاه اجتماعی و همگرا ببینند. در سال‌های آخر عمر، هاشمی آزاداندیش‌تر و آزاد منش‌تر شده بود زیرا از قدرت اجرایی تا حد زیادی فاصله گرفته بود؛ بنابراین نواقص و ضعف‌های کشور را بهتر درک می‌کرد. او به این نتیجه رسیده بود که هرچه نقش مردم در حاکمیت بر سرنوشت خویش بیشتر شود، فضای جامعه، اسلامی‌تر شده و پیشرفت کشور سریع‌تر می‌شود. افسوس که در اوج نیاز به وجود او، از میان جامعه رخت برکشید و بر غصه‌ها افزود.