ناگفته‌های دیدار هاشمی رفسنجانی و گورباچف
دیپلماسی ایرانی:
ناصر نوبری سفیر ایران در شوروی در سال‌های ۱۳۶۵-۶۹ که عامل اصلی فروپاشی شوروی را عزرائیل و به نوعی فروپاشی از بالا می‌داند، ناگفته‌های دیداری میان هاشمی و گورباچف را نیز چنین بازگو کرده است:
«در جلسه خصوصی بین گورباچف و هاشمی که من هم حضور داشتم، گورباچف گفت امروز صبح جلسه پولیت بورو (دفتر سیاسی حزب کمونیست) بود، آنجا تصویب کردم آنچه شما بخواهید از تسلیحات نظامی در اختیار شما بگذاریم. ورقه سفیدی را نشان داد که پائین آن امضای تمام ۱۳ عضو پولیت بورو بود؛ گفت: از همه امضا گرفتم، شما فقط در جای خالی بالا بنویسید چه چیزی می‌خواهید؟
من و آقای هاشمی به هم نگاه کردیم، هاشمی گفت: چی بگوییم، گفتم: وقت بگیرید تا فردا جواب بدهیم. شب هیات ایرانی ریخته بود بهم، حتی اعضای هیات نظامی هم نمی‌دانستند چه اقلام روسی سفارش بدهند. طوری شد که فردا وقتی با گورباچف جلسه خصوصی گذاشتیم، لیست درخواست‌های ما را که می‌دید، می‌گفت اینکه قدیمی است، الان نام آخرین مدل این است و... لیست را اصلاح می‌کرد.
بزرگ‌ترین قرارداد نظامی تاریخ ایران با رقمی بالغ بر ۱۰ میلیارد دلار در این سفر امضا شد. ما توانستیم آخرین تکنولوژی روسی مثل سوخوی ۲۴، میگ ۲۹ و... برای اولین بار برای کشور زیردریایی بگیریم.»
دیدار هیات اعزامی ایران با گورباچف برای ابلاغ پیام امام درباره فروپاشی کمونیسم و سفر ادوارد شواردنادزه، وزیر خارجه شوروی به تهران برای دیدار با امام در جماران و ناگفته‌های این دیدارها از دیگر خاطراتی است که در این گفت و گو شرح داده شده است. به گفته نوبری: «شواردنادزه نیم ساعت زودتر از دیدار با امام رسید. اضطراب شدیدی داشت. دستش چنان می‌لرزید که صدای استکان چای و نعلبکی که در دستش بود را می‌شنیدم. شواردنادزه گفت: من مامورم این دیدار را به خوبی انجام بدهم و می‌ترسم بحرانی اتفاق بیفتد. من به شواردنادزه گفتم: هر کاری که امام کرد، شما تبعیت کنید. حتی به او گفتم جلو نرود تا با امام دست بدهد. ببیند امام چکار می‌کند، او هم همان کار را تکرار کند. شواردنادزه همین کار را کرد.»
نعمت الله ایزدی، آخرین سفیر ایران در شوروی که شاهد فروپاشی بوده نیز در گزارش- گفت وگویی که از او منتشر شده، روایت کرده که در روزهای پس از کودتای نافرجام کمونیست‌های افراطی علیه میخائیل گورباچف، رهبر شوروی در ۲۸ مرداد ۱۳۷۰ تلکسی به تهران ارسال و پیش بینی کرده بود که بوریس یلتسین با بازگرداندن گورباچف به کاخ کرملین درصدد اجرای برنامه دیگری است و آن کنار زدن خود گورباچف پس از حذف تندروها به کمک اوست و شعر سعدی را در انتهای تلکس نوشته:
که از چنگال گرگم در ربودی چو دیدم عاقبت گرگم تو بودی
ایزدی به مصائب دیدار ولایتی با یلتسین پیش از فروپاشی شوروی نیز اشاره کرده و گفته برخلاف اینکه گورباچف ظاهراً در قدرت بود و یلتسین نفر اول نبود، دفتر یلتسین پروتکل سختی برای دیدار علی اکبر ولایتی ویلتسین گذاشت و علاقه‌ای به انجام این ملاقات نشان نمی‌داد.
به گفته ایزدی: «در نهایت صرفاً با ملاقاتی ۲۰ دقیقه‌ای و با حضور هیاتی سه نفره از ایران با یلتسین موافقت شد. حال آنکه دیدار با گورباچف بسیار پرتعداد و طولانی‌تر بود و به راحتی قرارش گذاشته شد. ملاقات با یلتسین پروتکلی متفاوت با گورباچف داشت و آنها با این کار به ما نشان دادند که عملاً با غربی‌ها حشر و نشر دارند.»
بعدها بی بی سی از انتشار جزئیات ناگفته‌هایی از روابط تهران و مسکو در اواخر دوره شوروی خبر داد.
بی بی سی نوشت: دو دهه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، خاطراتی که اخیراً از آخرین سفرای ایران منتشر شده، نشان می‌دهد که ایران و شوروی سابق در ماه‌های منتهی به فروپاشی این کشور به همکاری‌های نظامی چشمگیری دست یافته بودند.
به نوشته بی بی سی؛ ناصر نوبری سفیر ایران در مسکو در سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۶۹ خورشیدی اخیراً به مجله اندیشه پویا که در تهران منتشر می‌شود، گفته است که در دیدار میان اکبر هاشمی رفسنجانی و میخائیل گورباچف، آخرین رهبر شوروی که او هم به عنوان سفیر حاضر بوده، آقای گورباچف با ارائه کاغذ امضا شده سفیدی، از او خواسته مطالباتش را از شوروی مکتوب کند.
آقای نوبری به اندیشه پویا گفته است: «در جلسه خصوصی بین گورباچف و هاشمی، گورباچف گفت امروز صبح جلسه پولیت‌بورو (دفتر سیاسی حزب کمونیست) بود، آنجا تصویب کردم آنچه شما بخواهید از تسلیحات نظامی در اختیار شما بگذاریم. ورقه سفیدی را نشان داد که پائین آن امضای تمام ۱۳ عضو پولیت‌بورو بود؛ گفت از همه امضا گرفتم، شما فقط در جای خالی بالا بنویسید چه چیزی می‌خواهید.»
به نوشته این سایت؛ سفیر سابق ایران در آستانه بیست و یکمین سالگرد فروپاشی اتحاد جماهیر شوروری گفته است: «من و آقای هاشمی به هم نگاه کردیم، هاشمی گفت چی بگوییم، گفتم وقت بگیرید تا فردا جواب بدهیم. شب هیات ایرانی ریخته بود به هم، حتی اعضای هیات نظامی هم نمی‌دانستند چه اقلام روسی سفارش بدهند. طوری شد که فردا وقتی با گورباچف جلسه خصوصی گذاشتیم، لیست درخواست‌های ما را که می‌دید می‌گفت اینکه قدیمی است، الان نام آخرین مدل این است و... لیست را اصلاح می‌کرد.»
به گفته آقای نوبری، این سفر پس از درگذشت آیت الله خمینی و در تابستان سال ۱۳۶۸ و پیش از انتخاب آقای هاشمی رفسنجانی به ریاست جمهوری ایران انجام شده بود. به گفته وی، در جریان این سفر، ایران توانست آخرین فناوری روسی مثل سوخوی ۲۴، میگ ۲۹ و برای اولین بار زیردریایی هم بگیرد.
ششم خردا ۹۶ سایت خبری تحلیلی داد خبر، با تیتر «دیدار هاشمی رفسنجانی و گورباچف» نوشت: « عکسی از هاشمی رفسنجانی پس از امضای چند سند همکاری مشترک میان ایران و شوروی با میخائیل گورباچف رهبر اتحاد جماهیر شوروی دست می‌دهد؛ پس از پایان جنگ و در نخستین سال ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی وی در راستای بهبود روابط با شوروی به دعوت رسمی میخائیل گورباچف در اواخر خردادماه ۱۳۶۸ به مسکو سفر کرد و توافقاتی در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی به امضا رساند. گفتنی است هاشمی در ۴ خرداد ۱۳۵۸ در منزل خود مورد اصابت گلوله دو مهاجم قرار گرفت و مجروح شد.»
تصاویر ضمیمه
